S - s

sa’ac   nempayvaam-aatcoc. Cat sa’ac laa kham neelha’ escuela. Mooc nengeltemeem cat na’see kham. Sa’ac la avaanac nengmenaecmascama, paej cvesey’ altaamsommalhca’. ¿Vaecme nlho nneelha’ escuela? – Vaecme nsa’ac. Quetsec sa’ac la ngcaymaalhcac soolya’yema hac. Sa’ac actamha coo-nalhma’ apayvaam.

sa’alcal   a’soc acvesey’ (quel.). Sa’alcal actomha maalha mpenec, eeca’ actomha atquetsec. Alhangcoc eeca’ a’alhva yaamet. Mongenatsehec ne ngcapa’yoc sa’alcal, paa eeque nhan camamaa’. Angna’aymacoc eeca’ altomha penec, queleelec, semye’, pooyet, paha’ nahan mooc. Quep, pa’ayveec sa’alcal, vetacmooc acmaamay’.

saanengcooneng   a’soc acvesey’ (quel.). Saanengcooneng actomha lhama nemesma aleeyvaam congne lhoop’actec. Yetneec a’net apcatcoc as saanengcooneng, pa’alhcatquec maata’a lhoop’actec. Mooc nengeltemeem calmayacsohoc maata’a lhoop’actec.

saanga   a’soc acvesey’ (quel.). tajamar, charca. aclha’maclha’: sangaec Saanga acvesey’ yengmen acyetnamaclha’. Mooc nengeltemeem pangcalhva. Taap eeca nengmaycam’ as nempayvaam pangcalhva.

saapa’ang   a’soc acvesey’ (quel./quen.). sanapaná. Apnam’ sapa’ang ma’a Poctem’-Amyep nahan Hemmaaset. Nooc mooc nempayvaam „quelya’moc“. Saapa’ang aptomha enlhet, eeca mooc apayvaam.

sa’apyeyec   a’soc acvesey’ (quel.). Anaata acvesey’ angcooc sa’apyeyec, ayaoclha nalhma’ nahan amyep nahan actomha atquetsec. Actaalhamaavo’ actomha yaam acyelhvaseem acpoc, angquenyec eeca’ actomha acyelhvaseem angco’ nahan apcaatec. Alhangcoc eeca’ actomha m’aoc. Catavhoc sa’apyeyec yaampa’at nahan ascoc. Angna’aymacoc altomha yav’atam’aoc, casnapyettec, sapop nahan mooc.

saat   nempayvaam-aatcoc. 1 •  Alhong saate c’o. Calhec saat alan’a almaasen alhnangcoc. Ata’heclhac saatee kham talhnaam’. Cammoc saat ayapma cnem’. Saat lha’ eltemnam’ acteemaclha’ aplhengaam alhta. – Saate lheenec ma’ ye. Catsaac saat alhong molhaatekha’a nlhoho’. Camamaac saat, ho’sa’ acyav’a lhcahayaam’. Mooc nem’ saat ampenacsohoc as nentamhaycam’. Talhnaam’ saat alhong camaamec’a. Metquec lhaac raatyo hac, mooc saate eeca’ atengyeclhoho’. ¿Taata nlho nhan saat ecnec yaateypeepa’ anyo nac hay’? Alyevey’ saat atengyac tata’a hac. Paac saat co’ atnaham’ manten aplhenga saat lheep. ¿Paa nlho saat lheep lha’ elhong? – ¡Saata ye! Mepque apteeyam’ peyaam’ ya lhmoc saat anyo nac hay’. Quey saat sec’aaseclha’. Tac saat nentom caaya. Apyevey’ nec lhaac saat tengma pac haavoc. ¡Haave saat apya’ascama aamay! lhaa ctomhac seclavsamca’a seepe’.

2 •  Ema saat nahan aapetec. – ¡Saat que! Taa, hemees saat teyaype’oc ahac, lhaa ptomhac heyanya sectamongvayaam’. ¡Pan saat naha’ ’ma! lhaa ntamhac heyanya meeme.

3 •  Caymaalhqueec antahalpomsec maata’ avhooc peheya nenganma, nataamen caylhec saat.

4 •  Aplheenquec alhta taata elaanac saat amyep apac. Nengelleng’ac alhta amya’a metyemehec saat peyaam’ engmamye’. Quelengyahavooc saate lhong engmooc nac hay’. Paac ne’ elhta hengeltemnasamcoc lengco nengeltamhaycam’ saat. Paac ne’ elhte vatac haavoc semaana saat. Cayootohoc saat ansaavoc nentamhaycam’ pooc saat pelten’.

5 •  Saat sectahanya’a lengco, taan ayeplooc seclhoo’. Almalhnaam’ saat taata alhpehec apac secvet’a saat. Saat acvetaclho soolya’yema hac, taan capquenec secyetnamaclha’. Apva’actamo saat lengco, nataamen almalhnaam’ sectamhaycam’ ne’ elhta.

6 •  Quenteyaype’oc eyla lhquep, am’aoc saat angca’hac. Teyacmec saat, lhaa ntamhac seema’ anamta neeten ataaven’.

7 •  Ayanyalhqueec saat angco’, nataamen saat co’o lha’ ’lhong.

saatavaaya   a’soc acvesey’ (quel.). Saatavaaya actomha lhama naata maalha tamnavsa, eeca’ actomha acpaasyam’ apcaatec saatavaaya. Saatavaaya actomha nhan actoomoo mootohom. Alhangcoc eeca’ actomha yaamet a’alhva teema nac ta’va’. Angna’aymacoc eeca’ altomha alvesey’ acnoo nac tamnavsa, caasec, ta’va’.

sa’coc   a’soc acvesey’ (quel.). niña. Sa’coc nengeltemeem enseca’ angquelvaan. Yetneec maata’a moctemesquescama acvesey’ seca’a acnoo nac sa’coc tes (lhoyquela sa’co te) nahan sa’coc yevey’. Yetneec angcooc nengaapeeycam’ sa’coc engac, sas saat nahan acvaaneeycaam. ¡Sa’coc, calheng, makhetquec nentom! Mooc nengeltemeem ¡eeven, calheng! Vaanaamyec sa’coc. Apneec sa’coc angyaata’ Poctem’-Amyep.

sa’ha’va’   a’soc acvesey’ (quel.). Sa’ha’va’ actomha acvesey’ angcooc ayenyem’a se’he molaaney’. Sa’ha’va’ actomha nengnayvoom angcoc vaamlha’ engmeoc nanoo’. Alhnangcoc eeca peloota engmeoc acya’mongsaeclha sa’ha’va’.

salh   a’soc acvesey’ (quen.). Anaata apvesey’ salh actomha yaam acyelhvaseem apcapoc, mopoy’ eeca’ apneenyec. Apmopvaan engyaecmacsec nengmovheeycam’ nahan acpa’ayvoom pito as salh. Yetneec a’net apteemaclha salh. Lhama salh apangco’ aptomha apquetquetsec, pooc eeca yaam apyevey’. Lha’moo eeca’ apna’aymacoc.

salla’   a’soc acvesey’ (quel.). Salla’ actomha lhama anaata aleeyva nalhma’. Yetneec a’net alteemaclha salla’, lhama actomha yaam acyelhvaseem, mooc eeca’ alpaysamaycaoc, acmoo mooc eeca’ alyelhvaseem a’ta’aoc. Lha’moo eeque nhan angna’aymacoc as salla’.

Salla’-Amyep   apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Salla’-Amyep acvesey’ lhama amyep payhoo Ya’alve-Saanga ayenyem’a cnaat lha’ acvetammalhca salla’, taan acteema cvesey’ Salla’-Amyep.

sam   adjectivo-ngyaalheng’. maloliente. Sam angcooc tata’ aaye’. Sam lhaac setekhansa aasa ac meepa. Sam lhaac setekhansa apyempehec eemooc, eeten angcooc lhaac. Sam lhaac aymes setekhansa seya’ha acyeyva. Sammm lhaac secmaam aapetec, actahapma lhcaac. Alllmeeta lhcac mokhanma, sammm lhaac sectava. Sam engva’lhoc monglecamca’a nac colino engma’aoc a. „¡Sam!“ lhaa ptomhac seta’ aptekhana semheng aapac.

Samaclha-Meepa   apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Samaclha-Meepa acvesey’ apcaoclha’ enlhet nanoo’ payhoo lengco pangco’, eeca nenga’tooc Samaclhamhoolheng.

Samaclhamhoolheng   apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Samaclhamhoolheng acvesey’ lhama pcaoclha’ payhoo lengco pangco’. Quelhvoo eeca’ apnam’ lengco pangco’.

Samaclha-Popyet   apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Samaclha-Popyet actomha lhama cvesey’ apcaoclha’ nekha’ amyep Ya’alve-Saanga nahan acyetnamaclha yengmen. Samaclha-Popyet naat actomha apcaoclha’ enlhet nanoo’. Quelhvoo eeca’ acyetna vaetque lhangcoc mocna’tooscama. Felix aptomha coo Samaclha-Popyet.

samanya   a’soc acvesey’ (quen.). sandía. Samanya aptomha moyanma acma apyelhna. Yetneec apquelteemaclha samanya acnoo nac samanya apmopoy’ apyevey’, samanya pya’yeem, samanya paasyam’ nahan samanya acyaatectama apyesecsec. Eeca’ ’so pquelvesey’ samanya apangco’. Yaamsamanya nahan moltamhaycaoc melon acyaatectama pyesecsec nahan alyaatectama pactec. Yetneec nahan mooc apvesey’ yaamsamanya, mongvanquehe eeca’ antooc. Engyahapvomhoc maata’ enlhet acvaclho apmakhetmaclha samanya ayenyem’a taap sej antooc ma’a.

samhaamelh   a’soc acvesey’ (quel./quen.). amigo de trueque. Samhaamelh nengeltemeem nengmaeclha’ apangcoc engmooc. Actahanya’vooc lhaac samhaamelh ahac, nataamen apcanya amoc raatyo pac. Caymaalhqueec co’o laaney’oo-cnem’ ahac. – Nooclhe la lhquep samhaamelh apa’ apnac. Acmeec alhta secleeta pac Naymen, taan secteema samhaamelh ahac. Lhama angcooc co’o samhaamelh ahac almaasen nac a, paej mooc. Emqueesquemquec vesey’ maata’a secmaycaana’sa. „¡Lheep nac, samhaamelh!“, lhaa ptomhac sepayvesa enlhet.

sammaama   a’soc acvesey’ (quel.). Sammaama actomha ascoc sengmoctay’o yaam alyelhvaseem ayempe’oc acnoo nac tohom, sammaama eeca’ atqueetsec. Angna’aymacoc eeca tohom, quenaavet, maha’, popom nahan mooc ascoc sengmoctay’o.

sammaata’   a’soc acvesey’ (quel.). cuchillo. Sammaata’ apqueltemeem enlhet nanooc savov.

sammalhca’   a’soc acvesey’ (quel.). 1 • torbellino. Angyeeyhaac aclhengayaam’ sammalhca’. Pa’ancasquec lhoop’actec sammalhca’. Netnooc angmeyaaseeclhac vaetca’hac sammalhca’. Ta’hescacmec sammalhca’ acya’sa aamay. Capteec seyanma sammalhca’. Eyetsam’ etcaam’ sammalhca’ atquetsec, camascoc saat.

2 •  Yaamsammalhca eeca’ actomha taap acyemna’teem, avanquec calcoc tengma engac. Mooc nengeltemeem yaatepeyaam’.

sampeehe   a’soc acvesey’ (quen.). tábano. Sampeehe apvesey’ lhama ascoc apnoo nac paaya, yaam apyevey’ eeca sampeehe, maalha yaapa, nalhma eeca’ apcaoclha’. Apyenquec eema engac as sampeehe, cas nahan hentaclhec, avsec’aac nataan. Mengyacsehe llaana ltaclhec noolheng as sampeehe.

samtaj   a’soc acvesey’ (quel.). Samtaj actomha a’soc-navhac acmasom acmovaan angyemtelhec maalha yaavey, actomha nhan maalha quel’apa sentom. Avanquec nec naat cavenam’ quelvaana’ as samtaj yo’yaam’ calyakhalhca’, nataamen catneclhac acnoo nac samtaj.

samong   a’soc acvesey’ (quel.). Samong acvesey’ teves mocteclheclhama, nahan moctec, aycaaha nahan taayet. Sej antooc samong ac teves aclhaalhma navsa. Engvanquec antooc samong ac aycaaha, eeca’ actomha taap acmaases. Mee, acmaaya’vooc samong, ¡cateclhec teves! Sej lhaac secpetsesa navsa samong.

sapalhca’ay’   adjectivo. sarnoso, roñoso. Sapalhca’ay’ acvesey’ angcooc ayenyem’a ascoc actepelqueem engyempehec. Mooc nengeltemeem nengelyensapommalhca’. Sapalhca’ay’ eyla lhque’ eptooscama. Nooc mooc sapalhca’ay’ ac eyla lhque’ eptooscama. Sapalhca’ay’ alh seclho’ acteyacmo eeven, quelhvoo eeca’ acmasquema. Sas maata’ angya’pacsec acmakhetmoo yengmen senga’ha nlho sapalhca’ay’. Alac angelaanohoc semheng sapalhca’ay’.

sapcapta   a’soc acvesey’ (quel.). Sapcapta actomha lhama manten alvena’teem alhquepcoc nahan acma acyelhna acnaycaoc congne lhoop’actec teema nac peheya’ acyelhna a. Etavhoc naat enlhet nanooc as sapcapta cyelhna. Mongenatsehec angvetac sapcapta cyelhna actomha alpeyvomoo, alyaapa’mateem nahan aysecsa’aoc.

sapop   a’soc acvesey’ (quen.). Sapop aptomha lhama anaata. Pooc sapop maata’a angvetohoc camopyementa. Eeca’ ’so ptomha sapop apangco’. Yetneec nahan yaatsapop actomha yaam alyelhvaseem apva’, sapop apangcoo eeca’ alpelhpopoy’ apva’. Apna’aymacoc eeca’ apquelvesey’ ta’almehet, quelamyaapa nahan vaalha’ay’. ¡Sats apangcooc sapop angelaanoho’!

sas   adjectivo-ngyaalheng’. bueno, lindo, está bien. Saaas eyla raatyo pac. – ¡Sas que! Sats eyla apquelnamtalhnama, quelhvooc vesey’ pva’acta’. Sas eylaa lha’a quelhvooc aamay Soomcom’-Yelpa’. Sas alhta nengellhengaam, ho’sa’ nengelva’aectaamoo. Eleclacmec lhaac acpayvaam sa’coc, taan secta’haasoo, ta’ actamhaclho sas acpayvaam. Sas alhta apqueltemnamca’a lhquep, nooya’ac a, mayca’a nac a. Sas lhaa nyekhe’ elyeheclhohoc apyaap, taan metecpaam’ehe’. Sas selyahavoo angelaanac nenga’ansaeclha nempayvaam yo’yaam’ elyepsetec saat apquetcooc engmamye’. Sas yekhe lhong acvaeclhoo psavha acmoc yaateypeepa’. ¿Sas lho’ angelaanac amyep engac a, taap lhyeenep? Sas alhta memom’ehec raatyo pa pepma’. Tamha’ aplava pepma’ apvatneessa. ¿Sas ya’e? alhte ptamhac taata paa na lhengsec mooto pac a. ¿Lha’a paala actomha sas amom’ehec secmetaam ya’a-lhangcoc que? ¿Lha’ enlhet actomha sas hengelpasmoc que? – Enlhet acyetna apmopvaan etnaham’ nahan acyetna apya’sengveyaam’.

satavayaamet   a’soc acvesey’ (quel.). Satavayaamet actomha acvesey’ angco’ ayemha nalhma’ nahan neyoolhma’. Sej antooc acyelhna as satavayaamet, eeca’ atqueetsec. Yetneec nahan am’aoc, avanquec hensa’vatamcoc mongleca nlhoho’. Angna’aymacoc eeca’ soolpayheeycaoc, ya’mehe’, maateycaap, quetecma nahan catyeeyam’aoc.

sava’   a’soc acvesey’ (quen.). Sava’ actomha lhama ascoc acma alhempenaoc apqueleeyva amyep. Aptavquec maata’ as sava nenganma. Mengyacsehe laanac taalha as sava’. Apna’aymacoc eeca’ apquelvesey’ queeye, yeeta’ nahan seeyeta’.

Savaalac   apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Savaalac acvesey’ lhama pcaoclha’ enlhet payhoo Na’teema-Amyep.

savaalac   a’soc acvesey’ (quen.). 1 •  Savaalac aptomha lhama ascoc aleeyvaam naalhpop nahan neeten. Yetneec apquelteemaclha savaalac. Savaalac apyevey’ aptomha apaasyam’. Eeca’ ’so ptomha savaalac apangco’. Paej ne ngcata’melooc anga’hec as savaalac, nataan acpa’alyey’ engyespoc saat catnehec. Yetneec maata’a moyaasennaycam’ as savaalac nac hay’ acnoo nac enlhet apyoholhma’. Lha’moo eeca’ apquelteemaclha savaalac apquetqueetsec. Apna’aymacoc eeca’ apqueltomha yavayque’, melanma nahan mooc.

2 •  Savaalac nahan acvesey’ lhama caaya pac enlhet nanoo’ aclhaalhma laapenyavaam. Enlhet’aoc apqueltomha savaalac, apquellenlhanacmec naat maata’a quelvaana’ yetcoc actomha yaanmaan etcoc acvaeclhoo pqueltaammeeycam’. Elyeeyhohoc naat ena’teymam’ enlhet’aoc caaya nac hay’ acvesey’ savaalac.

savaalac-eeten   a’soc acvesey’ (quel.). Yetneec taam pangca’aoc melanma, savaalac eeca vaamlha savaalac-eeten. Angvetohoc as savaalac-eeten aatong maalhec aplhangcoc nahan pa’at.

savaalac-yaamet   a’soc acvesey’ (quel.). Savaalac-yaamet actomha manten ayemha yengmen. Caasoo ngcalhohoc quentem’ avhooc hay’. Nengyelhvaateesquemquec aava nseca’ ayetcoc yo’yaam’ calpaysemhoc maata’ aava’ nahan alvena’teem.

sava’-appoc   a’soc acvesey’ (quen.). trigo. Sava’-appoc actomha lhama moyanma. Mooc nengeltemeem mootaahap-apactec. As sava’-appoc nac hay’ mocyetquescama lhama ascoc sava’ appoc. Sej antooc anghaanec as sava’-appoc. Yetneec nahan maata’a mocteclheclhama yo’yaam’ angvetac seppoyoompac.

savaapoolha   a’soc acvesey’ (quel.). Savaapoolha actomha lhama naata alvena’teem aava yettec actomha maalha savov-a’net. Acpaasyam’ acpoc, mopoy’ angquenyec as savaapoolha. Quelva’actaac maata’a savaapoolha nengaoclha’ acvaclho nac alyepvay’aclha’ a. Sas angelaanohoc as savaapoolha actomha senlhecmooscama acvay’aclha cmaahat.

savaaya   a’soc acvesey’ (quen.). Savaaya aptomha lhama anaata apqueleeyva nalhma’ nahan amyep. Yetneec nooc-naapokha’ apquelteemaclha savaaya acnoo nac savaaya pyevey’, quelpoco-phapaoc, savaaya acma pquepet’aoc nahan savaaya-te’te’. Apna’aymacoc eeca’ apquelvesey’ mohoscama nahan matquen. Etyesam’ohoc vaamlha’ alhta’a as savaaya pyevey’ yo’yaam’ emenyelhec tata’a. Savaaya pyevey’ eeca’ altomha alyevey’ apa’ta’aoc nahan apquelcahaycam’. Eeca’ ’so apvesey’ savaaya pangco’.

Savaaya-Amyep   apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Enlhet apcaoclha’ acvesey’ Savaaya-Amyep, apquelvetammacpelha savaaya phapaoc amyep cooneng malhtengyava’. Lha’mooc enlhet ma’a Savaaya-Amyep. As apcaoclha Savaaya-Amyep, yetneec ma’a congne Ya’alve-Saanga payhoo Soomcom’-Yelpa’.

savaaya-pye’   a’soc acvesey’ (quel.). Savaaya-pye’ moltamhaycaoc caaven enga’ta’aoc, mooc acvesey’ engyamlooc. Eeven, elec naapa’at, savaaya-pye’ angcoo pa’ta’aoc.

savaaya-te’te’   a’soc acvesey’ (quen.). Lhama naata apvesey’ savaaya-te’te’, apcaoclha’ amyep, aplhangcoc eeca maalhec. Epa’ayvohoc maata’ alhta’a: „Toc co’ooo, toc co’ooo“, etnoho pa’yo’. Memenyelhehec tata’ engac as savaaya nac hay’, vaamlha ptengyay’ pangcooc aptom acnoo nac setaaha’, queleelec, pomo’o nahan anaata yetcooc. Sas yekhe’ antemhec nentooscama as savaaya-te’te’.

Savac’e   apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Savac’e actomha lhama nalhma’, eeca’ yengman payhoo Paeclha’pe’, acyetnamaclha nac maata’a caaya pac lengco a. Lengco cnaat apquelnay’aclha seclhooc as Savac’e.

seca’a   a’soc acvesey’ (quel./quen.). 1 • niño, niña. aclha’maclha’: seca’aoc Seca’a actomha moltamhaycaoc seclha’ acteeyam’ nahan seclha’ acvaaneeycaam acnoo nac: Vaanaamyec lha’a nseca’a lhne’ elhta acteeyam’. Paej mokham ellanteepac seca’ apquetcooc escuela, ho’sa’ mev’actamo seepe’.

2 • loco, muñeca. Yetneec a’net acteemaclha nengmaycam’ nempayvaam yaamseca’a acnoo nac:

3 •  Acvet’aac lhaac enlhet aptemeem yaamseca’a. Mooc nengeltemeem ayaneem. Yaamseca’a yoonges nac a, vaamlha pquelteemoo ynec anmen nahan etyesam’ alhta’a. Yaamseca’a moltamhaycaoc nahan maata’ enlhet apcapseseeycam’o. ¡Yaamseca’a samanya hac anyo nac hay’! Maahat quenyemay’ac, ho’sa’ apteema apquetqueetsec apyelhna.

4 •  Yaamseca’a nhan actomha moyaecmascama nseca’a yo’yaam’ camom’ engquetca.

seca’-alhangcoc   a’soc acvesey’ (quel.). útero. Seca’-alhangcoc ac angnac quelvaana’a actomha acyetnamaclha seca’a ava’lhoc quelvaana’ anglavso’. Quelvaana’ acyetna ava’lhoc seca’-alhangcoc angvet’ac maata’ ayetca. Mooc quelvaana’ eeque maata’a paej acvesey’ catay’ ayetca.

sec’aaseclha’   adverbio. 1 • mañana. Sec’aaseclha pa’ ’lhong ayenyem’aclha’ eyanayquec lhaac taata. Atyenec saat a’net alhta’a hay’, nataamen ata’hohoc saat mokham mooc sec’aaseclha’. ¡Evata saatee kham sec’aaseclha’! lhaa ntamhac seyanya secpongcanma. Aplheenque’ elhta elhong seta sec’aaseclha’. ¡Elaaneclha lhnec yaamelquet! – Sec’aaseclha saat. Quey saat sec’aaseclha’. ¿Yaamlamengco eyla sec’aaseclha’? – Quee eehe, angelneclhac saat que. Engvanquec anghaanec maaneng acyelhna lhama alhta’a, nataamen sec’aaseclha’, engvanquec antooc. ¿Paa nlho’ angelvatacsec? – Eehe, sec’aaseclha’ angnac que.

2 •  Sec’aaseclhoo’ eeca’ apqueltemeem enlhet nanoo’ alhto’oo’.

secaayahan   a’soc acvesey’ (quel.). Secaayahan actomha lhama a’soc-navhac ayaoclha nalhma’. Avanquec camenyelhec samanya engac as secaayahan. Camenyelhohoc nahan tata’ engac. Angna’aymacoc eeca maaleng, pacve’, paclhanma-neeten nahan quelhcaalhec.

secas   a’soc acvesey’ (quel.). Secas actomha acvesey’ yamta’a nekha’a molaaney’ yo’yaam’ elnayvecsec enlhet apquelvaanyam’. Eeca’ ’so ctomha apquellaaney’ enlhet nanoo’ apqueltemeem nahan secas. Yetneec maata’ apquelmeetemquescama malhca’ ayetcooc, nataamen etlhaamcoc secas acnamcolha malhca’ ayetcooc. Selhtee eeca nengvetay’ quelhvoo nac hay’ as secas, vaamlha peloota engmeoc nahan peloota engmenec apquelnayvoom enlhet ayenyem’a apquelvetay’ alhnangcoc.

secleeta   a’soc acvesey’ (quel.). bicicleta. Secleeta actomha lhama nengenamteem alyeeyhaam engmancoc, enlhet nanooc apquelteem moo’aahe. Secleeta, yetneec a’net amancoc, lhama nengmaclha’, ayespoc, angquepet’aoc nahan ata’la’ yo’yaam’ antahansec nempataam. Nempayvaam „secleeta“ ayenyem’a valay apayvaam. Quelvaana’a secleeta ac eyla pmac lheep. – Eehe, sa’coc saat anamteeycam’. Toooc co’o secleeta hac. Mooc saat atengya’ ayelhyavay’. Acmeec lhaac secleeta hac, olimpia lhcaac ma’a.

seclha’   preposición. 1 • inmediato después. Acpayvaasquec lhaac mayca’a seclha’ apvay’. Aclhengquec lhaac seclha’ apva’aecta’ eyaalheng’, paej lhaac avaanac alanam’. Seclha senamteem lhaac secleeta hac acpa’havaclho amnec. Seclha nenlhaatekhay’ angya’acsec seclhooc ya’a-lhangcoc, nataamen anglecoc nengaa’at a taap nahan engmeoc. Acvet’aac lhaac haoc’ay’ seclha steyapma nempayvaam-lhangcoc. Caveenohoc seca’a seclha cteeyam’, nataamen mongenatsehec actomha alhnangcoo’.

2 •  Seclha lhcac eeta’ac, taan aclhaatekhasa taava’. Seclha lhcaa plhengac taata, taan apva’a mayca’a. Seclha ngcatsaa’, taan callanteypoc tata’a.

seclhoo’   adverbio. 1 • primero, antes. Altemnaascamcooc naat seclhooc yoonges ahac, nataamen aptamhaycamca’a lhapcooc a taap. Pa’ almalhnac seclhooc Tyos, nataamen saat antavaoclha’. Eeven saat etaaveclhac seclhoo’, alhaaye saat nengco’o. Eeven saat amqueesec amamye seclhooc alna’taam, nataamen saat angquen’. Lheep nec lhaa plhaalhma Meepa, nec lhaac apekhaamca’a. – Paej que la c’o ay’aasaamcoc, eeca’ apva’a seclhoo’, taan ay’asamcoho’.

2 •  Paej naat seclhooc cayetnamac soolya’yem engangca’aoc, quelhvoo eeca’, yetnee’. Apyevey’ alhta seclhooc lha, taan apyamhova. Paej naat avaanac seclhooc angcooc selmalhnangcama, quelhvoo eeca’, evanque’.

3 •  ¡Seta’! pa’ alteeteclhac seclhooc teyaype’oc apac! ¡Taa, laapes pac seclhoo’! Yekhe’ angelaanohoc seclhooc sectaalhoscama lhcaac, sas eylaa lha’a. Paac co’ ’ta’hoho’. – Yehemeec seclho’, ca’a saat seclhooc angyenamcoc.

4 •  Taap alhta actalhnamoo seclhoo pquelva’a valay apquelmenaecmascama, taan selhteec mooc apquelva’aecta’. Caasoo’ ’lhta avtec seclhoo spa’ayvascama raatyo hac, naekhe paej alhta avaanac. Seclhooc angcooc secvetay’a lengco, nataamen secmoma payvaam. Seclhooc naat nengelvet’a lengco, nengelac’aac naat maata’a, alhte ptomhac apqueltemnamca’a enlhet apvaanyam’. Seclhooc seclhengquescama tracta, paej naat avaanac aya’lhengaycaoclha ta’la’. Vaamlha’ alhta nengyayhaeclhoo seclhooc alhta acva’a raatyo lhnangcoc.

secpalh   a’soc acvesey’ (quel.). Secpalh actomha lhama anaata atquetsec, eeca yengmen-ascoc. Alpaasyam’ aava’, angquenyec eeca’ acmopoy’. Teyaasaam’ maata’a secpalh neyaava pangcalhva. Alhangcoc eeca’ actomha pa’at aava’. Angna’aymacoc eeca’ actomha yettavha’, setesves nahan peyecyec.

seecpa   a’soc acvesey’ (quen.). Seecpa actomha lhama ascoc acmovaan calpetsesec eema ac a’soc-navhac nahan enlhet. Eeca’ aptomha apquetquetsec as seecpa, mongelquetnehec hengenamtec naysecsa nenteyaascam’ nalhma’. Pooc apangcoo eeca’ apvesey’ sengquenmelh nahan pecman.

seecoc   a’soc acvesey’ (quel.). cachorro. Seecoc nengeltemeem nentooscama semheng ayetcoc. Seecoc naate tnohoc seta’ elheenec aptooscama. ¿Caayemcasque nlho ctom seecoc? Vaanaamyec quelhvooc seecoc, avanquec saat quelhvooc canaayo’.

seelop   a’soc acvesey’ (quel.). dulce, jarabe. Seelop moltamhaycaoc a’so yengmene cmaases molaaney’ acnoo nac soolam ayengmenec, valay yavhan, yaampa’at ayengmenec nahan mooc a’soc molaaney’. Eeca’ as nempayvaam „seelop“ ayenyem’a nengelya’mongaam lengco payvaam.

seema’   a’soc acvesey’ (quel.). 1 • abuela. Seema’ engac actomha meeme engac angquen’ nahan taata engac angquen’. Nataamen nahan seema’ engac angquen’ nahan seta’ engac angquen’. Mooc nengeltemeem eeca’ engyaama’. Angneec co’o seema’ ma’a Menlhanmaclha’. Quelan’aac lhaac seema’ aayen’, paej lhaa ngcavaanac meeme acvahanaamcoo. Mee, noc, angelyo’oclhohoc seema’. ¡Semaa’! heleeques soolyaatectama yempehec! paej co’ ’vaanac. Semaa’, ¿paa nlho ngcalsaclhac soolyaatectama lyevey’ nac hay’?

2 •  Seema’ actomha moltamhaycaoc quelvaana’ acvaanyam’ acnoo nac: Nec, hayva’ac seema cvaanyam’, peheya lha’ antengya’ac.

3 •  Seema’ nahan actomha moltamhaycaoc engyepyaamong. Seema pa’ ay’aoclhoho’, lhaa ntamhac Ines. Mooc nengeltemeem eyepyaamong pa’ ay’aoclhoho’.

seenavacpo   a’soc acvesey’ (quel.). Seenavacpo eeque nhan actomha lhama nemesma. As seenavacpo actomha acyevey’ angco’. Avanquec catooc enlhet nahan vaetque ayenyem’a actomha aclom. Yaaavvvey angcooc antahanyohoc as seenavacpo.

Seenavacpo’oy’   apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Seenavacpo’oy’ actomha lhama nalhma’ acvesey’ angco’ acyetna congne Ya’alve-Saanga ayenyem’a acmatnaam nec naat seenavacpo as nalhma nac hay’. Eeca’ ’so yenyem’a acteema cvesey’ Seenavacpo’oy’. Quelhvoo eeca’ aya’alhnay’o nahan acyetnamaclha yengmen.

seenhec   a’soc acvesey’ (quen.). Seenhec aptomha lhama naata apqueleeyva amyep. Yetneec apquelteemaclha seenhec acnoo nac seenhec apquetqueetsec aptomha seenhec apangco’ nahan seenhec apquelyevey’. Sej antooc aphaapetec as seenhec, engvanquec maata’ antengyac nengmaycam’ vanteeta. Apna’aymacoc eeca penlha’pang nahan poopen’.

Seenhec-Amyep   apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Seenhec-Amyep acvesey’ lhama amyep payhoo Yaasec-Amyep. Quelhvoo eeca lengco pcaoclha’ as Seenhec-Amyep. Metlaycaoc naat seenhec as amyep nac hay’.

seenhec-yaamet   a’soc acvesey’ (quel.). Seenhec-yaamet actomha manten ayemha amyep, alyelhvaseem eeca’ elhnamoc. Engvanquec angacnaam’ seca’ atapnaoc as manten aava nac hay’ yo’yaam’ calhong amnec quelhvoo’.

seentakha’   a’soc acvesey’ (quel.). Seentakha’ nengeltemeem vaalha’ atcooc, eeca’ ala’alhnaycaoc. Seentakha’ actomha nhan nalhme etcoc, seentakha eeca’ actomha acvaanyam’ nempayvaam.

seepe’   a’soc acvesey’ (quen.). niño. Seepe’ moltamhaycaoc lhama nseca’ aptomha apquennaavo pquetcoc. Sepee’, emongcaalhen’ ca’a seema’, yetneec lha’ caa’ ac. Paej ev’actac seepe lhcac, pooc lha’ apyeplaoc aamay. Yetneec quelhvoo ptamhaycam’ seepe pyaap ma’a, vaetque lhangcoc. Yetneec naat apquelvesey’ enlhet acnoo nac Seepe-Pnacsa, Seepe-Pvay’, Seepe-Pnay’, Seepe-Cooneng, Seepe-Tes, Seepa’may, Seeplom, Seepyevey’ nahan Seepya’yeem. Pelhhhyennemque’ elhta seepe’ ayenyem’a paej peyaam’-paava pac. Angveenaam’ lhaac ataaven’ seema’: „¡Sepee’, elheng as’e, yengmen pa’ aya’passec!“ Nataamen aptomha: „Ee’ey’, quey angcoo eeca’.

seepque’   a’soc acvesey’ (quel.). Seepque’ actomha lhama naata acta’malma, maalha nyekhe haaneng, vaamlhe eeque sas angelaanoho’. Cavaclhac alyepvay’aclha’ nahan acmakhetmaclha’, capa’yoc maata’ anaata nac hay’. Seepque’, seepque’, seepque’, catnohoc maata’a ngcapa’yo’. Avanquec nahan camovham’ as anaata. Paej eeque ngcata’melooc angelquenec as seepque’, camasqueclhohoc ne’ elhta naysecsa taalha. Seepque’, paej ne’ elhta nhan cata’melooc anghaanec, yengmen ne’ elhte ngcatneclhoho’. Eeca’ ’so cteemaclha’ angcooc ne’ elhta anaata nac hay’, alhte ptomhac Seepe-Lhama.

seese   a’soc acvesey’ (quen.). 1 •  Seese apquenyem’a seppo apnec mollakhaam nahan molyetsamongaam seppo pyengemenec. Nataamen angelya’yecsec yeploomoo apyeesamoo. Eeca’ ’so apvesey’ seese. Nenghanmeec amamye nentom as seese yo’yaam’ mehengvehe’. Yetneec nahan moltamhaycaoc seese apvesey’ quelpasmongaam, paej eeque lhnoo’.

2 • galleta. Seese nahan nengeltemeem quelpasmongaam apquelya’yeem molaaney’. Seese actomha coo-nalhma payvaam nahan actomha acvaanyam’. Nanooc angcoo eeca’ apqueltemeem enlhet noolhe’-epye’ seclhoo’ pquelvetay’a, quelhvoo eeca vaamlha calyeeta. Actavquec lhaac seese apquelmaam taata. Seese pmophaape lhcaa ctengya’ac almaasen.

seese-pyettec   a’soc acvesey’ (quen.). soldado. aclha’maclha’: seese-pyetta’aoc Seese-pyettec nengeltemeem sengelpelhteetamoo ayenyem’a vaamlha seese ptom. Lha’mooc seese-pyetta’aoc Mariscal. Mellacsehec elvenamcoc seese-pyetta’aoc naysecsa apquelnayvoom. Yetneec nahan apquelsoycam’ yenmongaam ayenyem’a apqueleltaamsommaap nengelnaapommalhca’.

seevay   a’soc acvesey’ (quel.). cebolla. Seevay actomha lhama moyanma acma acyelhna acyetna eeca congne lhoop’actec. Yetneec a’net alteemaclha’ as seevay. Lhama actomha acmopoy’, mooc eeca’ acyelhvaseem. Acmaases antekhaanec aymes as seevay, sej nahan angengcahac nenghanma aapetec, quelayque actec nahan mooc. Taap sej eeca’ angacnaamcoc peheya’ acyeplom pelhmoc nahan naatekhet. Nengelyemyekhaac angcooc as seevay, nataamen avanquec catlhec enga’ta’aoc ayenyem’a ayengmenec, nataamen catepsec enga’te-yengmenec. Yetneec nahan mooc seevay eeca’ actomha atqueetsec acyelhna. Taap eeca’ aymes as seevay nac hay’, paej calhnooc seevay alyevey’. Valay eeca’ apqueltemeem ajo. Nempayvaam „seevay“ eeca’ ayenyem’a valay apayvam.

seeyela’   a’soc acvesey’ (quel.). Seeyela’ actomha acvesey’ angcooc lhama ascoc camaases ayempehec. Paej cata’melooc catyeengvac engyempehec, nataamen hengelpayvomho’. Mooc angcoo eeca’ sengyeetekhay’ camaases ayempehec.

seeyeta’   a’soc acvesey’ (quel.). Seeyeta’ actomha lhama ascoc aleeyva amyep maalha sava’, eeca’ atqueetsec. Angna’aymacoc angcoo eeca sava’, queeye nahan mooc ascoc. Catavhoc nahan nenganma as seeyeta’ nahan manten.

se’he’   a’soc acvesey’ (quel.). maíz. Se’he’ actomha lhama moyanma acma acyelhna. Mooc nengeltemeem latse’he’. Sej antooc se’he’ anglapamca’a molcanma nahan mokhanma. Sej eeque nhan antooc se’he’ aanec nahan se’he nekha’a. Yetneec alteemaclha se’he’ acnoo nac se’he etcooc, se’he lyevey’ nahan actec alpalhquemmalhca’. Angna’aymacoc eeca’ actomha yaampa’at nahan mentamaycam’. ¿Yetnee nlho lhquep sa’ha’ actec? angveneclhac saat co’o.

sehe’   a’soc acvesey’ (quen.). Sehe’ acvesey’ a’soc-navhac aleeyva nalhma’. Sej antooc as sehe’ acnoo nac yaatyaapa’. Sehe’ aptomha yaam apyevey’. Apna’aymacoc eeca yaatyaapa’, ya’alva, pa’aymong nahan na’sehe’.

selam   a’soc acvesey’ (quel.). Selam actomha lhama nengmasqueem ayenyem’a a’soc-navhac acnoo nac pomaap, quelya’havay nahan paava. Sas ne’ elhta maata’ anglecoc yengmen engmeoc naysecsa nengelmayca’ aphaapetec yo’yaam’ mehentelhehec selam ’pac. As nengmasqueem selam avanquec cayetnamoc engyespoc nahan maaya’aclha’ engyempehec. Nengmasqueem selam actomha maalha vayqueem, taap eeca selam, avanquec nahan calyangcaanseclhac engyempehec.

seleclec   a’soc acvesey’ (quel.). mariposa. Seleclec actomha lhama ascoc acma alhempenaoc nahan ayempay’o. Yetneec alteemaclha’ altaalhamaavo’ as seleclec acnoo nac almopoy’, alyaatectama, alyelhvaseem nahan alyaapa’mateem. Seleclec acyevey’ eeca’ actomha alpalhquemmalhca’ altaalhamaavo’. Quelyamaam’ ayempa’a seleclec actengya’ actom elhnamoc.

selhaayelh   a’soc acvesey’ (quel.). Selhaayelh actomha lhama nemesma acyaatectama yempehec nahan yaam acyevey’ acnoo nac maayet. Teyaasaam’ maata’a selhaayelh nalhma’ nahan amyep. Pat nahan ayenyeem, avanquec hengya’macsec aclava nlhoho’. Alllyevey’ eeca’ ’ta’aoc, yaavey angcooc angelaanoho’. Caytohoc ne’ elhta selhaayelh av’aoc ava’lhoc, mongelquetnehec ne’ elhta hentaclhec naysecsa nengelya’tamanma av’aoc. Mooc angcooc selhaayelh pa’lhama-pyempehec, hengya’macsohoc nahan.

selleme’   a’soc acvesey’ (quel.). Selleme’ actomha yengmen-ascoc, congne haapong eeque lhangcoc. Avanquec ne’ elhta hengyeptekhaanec catyapoc, paej nengay’o ngcatyapoc. Actomha maalha anaata as selleme’.

semelh   a’soc acvesey’ (quel.). Semelh actomha lhama naata cpaasyam’ acmopoy’ am’aoc aleeyva amyep, maalha yaavey-am’aoc, vaamlha tqueetsec. Avanquec nec naat camoc seca’ acveenama as semelh. Mooc angcoo eeca yaavey-am’aoc nahan calye’em’aoc.

semheeya’   a’soc acvesey’ (quel.). calabaza. Semheeya’ actomha lhama moyanma ayenyem’a actec. Yetneec alvesey’ as semheeya’ acnoo nac semheeya’ angco’, semheeya yetcooc nahan semheeya lyevey’. Mooc angcoo eeca’ as semheeya’ acvesey’ ya’teepa. Sej angcooc antooc as semheeya’, taap sej eeca namaalhec.

semheng   a’soc acvesey’ (quel.). perro. Semheng actomha moctooscama lhama a’soc-navhac. Semheng actomha senta’menquesquescama nengelna’taam naysecsa nenteyanma alhta’a. Avanquec maata’a capa’yoc semheng a’soc-navhac aclom acnoo nac nemesma, maaleng nahan mooc a’soc. Yetneec alteemaclha semheng. Semheng angco’ actomha atquetsec, mooc eeca’ actomha cyevey’. Yetneec maata’a mooc semheng aclom, mooc que maata’a paej. Yetneec maata’ acvesey’ semheng acnoo nac pensec nahan sequet.

sempelhyehemoo   verbo. Pelhyahavooc lhaac seclhenga. Co laalha’a ngcatnehec emamye’. Epelhyahavooc co’o pelhye secna neeten. Sempelhyehemoo ayenyem’a pelhye sengeltemnascama yo’yaam’ catnehec. Paej maata’ apmopvaan amya’a hempelhyohoc pelhye, na’soo ngcatnehec.

semsec   a’soc acvesey’ (quel.). 1 •  Semsec actomha lhama ascoc atqueetsec. Taap alaaney’ enga’ta’aoc as semsec. Pelten’ alyepvay’aclha maata’ alvay’aclha’ as semsec. Eeca peya’ apva’lhoc angvetohoc moclham’a.

2 •  Yetneec nahan yaamsemsec, eeca’ ayaoclha yengmen ava’lhoc nahan aalha va’lhoc. Taap eeca’ alyemna’teem as yaamsemsec, avanquec cayangcalhcaatec lhamom-paaya. Cas nahan am’aoc hentaclhec, paej eeca hentaclhamac semsec angco’.

semye’   a’soc acvesey’ (quel.). Semye’ actomha yengmen-ascoc. Cacsehe ngcapa’yoc semye’ naysecsa acmaamay’ nahan nataan acmaamay’. Angmetmoc maalhec, taan angvetac maata’a semye’ congne lhoop’actec. Mooc angcoo eeca semye’ acvesey’ queleelec, phaaneng, napnecteng, maaleng-aasa-pcapoc, mes’a, penec nahan lha’mooc a taap.

sensa’ap a’soc acvesey’ (quel.)   1 • picaflor. Sensa’ap actomha anaata tquetsec acpetsesma elhnamoc. Saaas angelaanohoc aava’ as sensa’ap. Yetneec actaalhamaavo’ aava’ acyaapa’mateem angco’ nahan akhaana’teem. Am’aoc eeca’ acyelhvaseem. Pekhay’ eeque ngcampac as sensa’ap, avanquec nahan catnengvomoc naysecsa yempay’.

2 •  Yaamsensa’ap actomha lhama ascoc acpetsesma nhan elhnamoc, eeca vaamlha’ alhta’a aleeyvaam nahan talhnacmoo.

sensa’vaateeycaoc   verbo. Hensa’vatamcohoc quetecma pma’aoc, ya’mehe pma’aoc nahan yaatepmaateycaap apma’aoc. Yaavoho ya’mehe pma’aoc, casa’vatamcoc. Esa’vaataamquec maateycaap apma’aoc. Yaavoho, hensa’vatamcohoc ascoc nac lha.

sensa’vaateeycaoc   a’soc acvesey’ (quel.). Ascoc sensa’vaateeycaoc acvesey’ ascoc acma aava’ am’aoc. Avanquec hensa’vatamcoc as ascoc. Yetnee eeca lha’mooc acteemaclha’ ascoc sensa’vaateeycaoc. Sensa’vaateeycaoc lhaa’e, ¡engyaa’a!

sentecmetma   verbo. dormirse, electrizar. Eltecmetquec co’o secna naalhpop. Tecmetquec lhaac ectong sectahaneeclho naysecsa secteyanma alhta’a lhcac. Hengeltecmethoc antahanec valta ’pac. Eeven, ethanques apaava ptahanma secleeta, caltecmeytec. Caltecmethoc antecpong yaamet al-halhteengvay’aclha’ engectong. Hengeltecmethoc alaapongmaateeycaoc taama’ ac ayenyem’a taalha ac, paej cata’melooc angmongvomho’.

sento   a’soc acvesey’ (quel.). cinturón. Sento actomha yo’yaam’ anteeteclhac nenlhet yeploomoo nengeletseeycaoc caanson engac nengeltomha engelennaavo’. As nenteetaeclha nenlhet ayenyem’a vaetque yempehec molaaney’. Mooc maata’ acyevey’, mooc maata’ atquetsec. Nempayvaam „sento“ eeca’ ayenyem’a valay apayvaam, enlhet apayvaam eeca nengyapmayqueclha’.

sengaaneesseeycam’   verbo. Eyaaneessam’ lhaac seclheenalhco, taan seyactaalhco secnaclha’. Hengaaneessam’ohoc nahan calhec senlheensamca’a nempongcanma. Eyaaneessam’ lhaac seeta’voo taata selma chicle pac, nataamen secsekhaamca’ ’sa congne’, paej lhaa eeque yecpelcac secmenyelha taata. Mangcaquec lhaac selyahavoo seca’ ayetcoc, taan akhaalha. Mooc nengeltemeem caaneessam’ lhaac acmangcaa, taan akhaalha.

sengahapvay’   verbo. 1 • ataque. Pelapcasque’ elhta ayahapva’a quelvaana’a naysecsa acmenaecmascama, caasooc alhta caya’yenec. Meec alhte eeca’ acmamco. Paej halhca la ngcavaanac catnamom’ acvangcaclhoho. Cahapva’aac alhta enlhet ma’ acleecsa pma’aoc payhoo paana’teem-lhangcoc. Cahapvohoc quelvaana’ anglavsooc naysecsa cteyaascam’ catava nac paana’teem a. Cahapva’actaac ne’ elhta nengmasqueem pac enlhet naysecsa ptamhaycam’, nanooc vesey’ nengmasqueem pac. Cahapva’actaac lhaac enlhet actemeem nengmasqueem, maalha yaam apquetsepma aptamhac.

2 •  Engya’ham’oho ptaava’ as enlhet ayahapva’actamo nac a ayenyem’a ayahapvay’ aplom.

sengahayqueclhoo   verbo. contagiarse. Eyahaclhooc valay nengmasqueem pac ayenyem’a secpasmoom ca’a. Cahaclhooc nengmasqueema ac ataava’ as quelvaana’a, aphalhnangcooc alh seclho’. Eyahaclhooc lhaac semheng alyensapommalhca’, taan selyensapalhco c’oo lha’. Cahaclhooc nengmasqueema hac eyetca, quelhvooc naha’ anghaalhalhca’. Ya’acmoc eya’mongeclha pva’lhoc mahaycoc apac apyaata’, caheclhohoc naapnaclhama pac. Mooc nengeltemeem cahayveclhac lheep.

sengaspaeclhoo   verbo. lindo, hermoso. Sengaspaeclhoo nengeltemeem nengellamtalhneeclho nac nengellantalhnama pquelta’malma a acnoo nac nentalhneesqueclha nentalhnama caanson yeplom sento nahan teyaype’oc alta’malma. Ayaspaeclhoo eyla Adrian, sas cvesey’ apquelnantalhnama. Caspeeclhooc lhaac Seena actengya’ acyaanavay’. Caspeeclhoo eyla quelhvooc tengma pac. Mataymong aanec acmopoy’ quenyem’ac. – Yaama, acvaanyam’ angcoo eeca’ aatong. Que elyoho apaava nac hay’, sengaspaeclhoo antalhneclha’. Apmopsom alhta tengma, yaama ayaspaeclhoo quelhvoo ptamhac. Acmeec lhaac caanson, sengaspoom antalhneclha’.

sengastengaam   verbo. harto. Castengquec nec lhaac aptom vaalha’ay’ Juan, paej cvesey’ eeta’ac moo ptom. Eyastengquec sectengyay’ vaetque tapnaoc, toc vesey’. Eyastengaavooc seclhoy’ amya’a, alhong saat. Castengaavooc apquelyaataycam’, mooc vesey’ ayasmesa. Meec lhaa ctecpaa nseca’a yo’yaam’ castohong apteyaascam’ aamay. Naa ngcastohong na’sa ptamhaycam’. Cat seyanheeycam’ selna’taam, lheem acmeesehe’. Eyastengamquec vesey’ selmalhnaycaoc. Castengque eyla lhquep apquelyataam ca’a, molvatacsehec co’o. Avanquec hengastehengsec nenganma melevque.

sengelepvayaam’   verbo. 1 • triste. Elepvocmec naat setamsama eemooc. Quelepvocmec seca’a, quetamquec angquen’. Pelhcae ngcalepvomoc calhong angquen’ seca’a. Elepvocmec co’o seyaoclha Neenequev’ ma’a. Calepvomsohoc quelaphapa eltemnam’ acteemaclha’ apvetay’ nanoo’. Quelepvaamaam’ neptaan apyaap yoonges apta’paamco. Quelepvaamaam’ yoonges apquel-halhna pongcanma. Engellepvaamaam’ alhta neptaan caaya, talhnooc alhte cvesey’.

2 •  Quelepvaamaam’ nengaoclha’ nengeltemeem paej ayennamaam, quenmee’ ’sa yaamet.

sengelnavaam   verbo. 1 • avergonzarse. Elnavquec almalhnaam’ soolya’yem pac apvesca hac. Elnavquec angvanham’ aptom lheep. Hengelnavhoc angaatengmohoc henlheenec aalhtooc enlhet. Pooc enlhet eeca’, paej cayetnac alnavaam emongcalhnec pooc maaya’aclha’ a’soc. Helnavhoc ayeplooc lengco ayenyem’a emyavhoc apquenamteem. Tooc lhaa cya’acmooc eemooc secmongcalhna nyekhe soolya’yem, taan selnava almalhnaam’. ¡Calllnavaam enlhet nac a, meyelhnengvayaam’ a’soc!

2 •  Eeca ca’a acvesey’ mehengelnavaam ayenyem’a lhne’ elhta paej sengelnavaam angmongcalhnec engmooc.

sengelpayveyaam’   verbo. Sengelpayveyaam’ actomha acvesey’ angcooc lhama nengmasqueem vaamlha’ engyempehec alyephaycam’. Quelpayvocme eyla nseca’a. Paej cata’melooc mepque nengya’pascama yengmen, nataamen hengelpayvomoc saat. Yetneec nahan ascoc acmovaan hengelpayvessec engyempehec. Eeca’ as ascoc acvesey’ sengyeetekhay’ nahan seeyela’.

sengelpelhteetamoo   a’soc acvesey’ (quen.). soldado. Sengelpelhteetamoo apquelvesey’ valay sengmahamoo nahan aptengyeeycamcoo acteemaclha nengempokhay’ engmooc. Mooc nengeltemeem seese-pyettec. Acvet’aac lhaac lhama sengelpelhteetamoo payhoo Lhaapangcalvoc nekha’ ’may.

sengeltaamay’   verbo. 1 • acostumbrarse. Eltaamay’aac co’o stamhaycam’ acmaahat. Eltaamay’aac co’o senamteem secleeta, cahaney’ ay’acsec Lhaapangcalvoc. Pelhcaec hengeltaamongvomoc nenlhengquescama secleeta. Mooc nengeltemeem pelhcaec hengvaanengvomoc. Pelhcaec alhta hengeltaameeclhac nengyaam ca’a nataan senga’heem acyav’aclha nengmasqueem. Cahaney’ naat etavamcoc enlhet yeploomoo acmasca naatekhet, queltaamaycamquec vesey’. Paej ne’ elhte ngcay’aacmoc eta’heclhac enlhet nac a, queltaamay’aa nyekhe’ apma nengyesecsa. Eltaamay’aac acpayvaam eemooc nac hay’, masquemquec secnatheemoo. Paej laalha’ heltaamay’ac nengmenaecmascama lhnangcoc, so nyekhe cat selyetseeycam’. Ya’acmoc helya’yesam’, paej co’ heltaamay’ac. Pelhcaec hengeltaameeclhac nengelmaam yaateypeepa’. Cataatsam’ laalha’ heltamaac valay apayvaam, paej cvesey’ apalhqueeycam’ valay. Queltaamay’aac enlhet apayvaam sevhen nac a. Paej heltaamay’ac co’o lengco payvaam, paej nahan toolhay apayvaam. Pelhcaec hengeltamaac nentooscama ta’va pquetcoc. Apqueltaamaasquec apalhcoc valay apayvaam seepe’. Queltaamaasquec quelvaana’ ayetca ayootma. Mooc nengeltemeem queltemnaasaamquec ayootma. Maestro, yetneec apqueltaamseeycaoc apquelnayvoom peloota alumnos.

2 •  Jesus, yetneec naat apqueltaamseeycaoc yo’yaam’ eltaamsamcoc apmaayahay’ooclha’ Tyos.

3 •  Yetneec nengeltaameescama engquetquec yo’yaam’ etnehec apta’melsommacpoo. Yetneec moltaameescama noolheng apmopyementa yo’yaam’ etnehec camopyementa.

sengelteepahaney’   verbo. levantar vejigas. Yetneec ayengmenec eemec ayenyem’a selteepahaney’ taava mepca hamtec alhta secmaycam’. Quelteepahan’aa eyla lhquep teyaypehec atqueetsec. Hengelteepahanohoc taava mehengeltaamec’a nac nengmaycam’ a. Elteepahancasquec co’o nengmaclha secleeta hac, paej cvesey’ cyeptaaycam’.

sengelvangqueyaam’   verbo. olvidar. Elvangcacmec lhaac almoc veelas. Elvangcacmec aplheenaclha seta’. Co lhcaac laalha’ aptomha. Quelvangcacmec nec lhaac taata aptengya’aclha’ apvaclho lmaasen. Enlhet nec lhaa ngquelvangquemsac apquelelmalhnaycam’. Eeven, naa ngcalvangquem’ na’sa seltemnasaclha lhcac, esanta saat quelhvoo’. Coo Maclhavay eeca’ apquelteem naa ngcalvaana’ma’. Angquelelvangcacmec quelvaana’ allengay’ alhto’ooc lhaac, paej calvocmoc ala’naeclha’. Elvangcaecmec lhaac selmaayay’ nengaecmascama nemesma ’tong, so nyec secvanco alhta. Ya’, elvangcacme nac co’ anaata alhta pmopseeve. ¿Co’ olh la apvesey’ ma’a? – Aa ye, mohoscama. Elvangcacmec lhaac sectooscama, ta’pongveeclhooc lhaac momeescama ctom. Engelelvangcaecmec lhaac seepe’, ho’sa’ mehengelyecpelca.

sengelyamhapma   verbo. 1 • casarse. Sengelyamhapma acvesey’ nengyepetcay’ quelvaana’a lhoyquela enlhet nahan nengeleeyvamoo engcaanet, enlhet nahan aptaava’. Yetneec nahan acvesey’ caaya alyamhapma acyeplom aato’. Mooc semaana saat calyamhaapoc eyaalheng’. Elyamhapmeec naat lheya’. Quelyamhaapeeclheec nec lhaac tampeye’. Quelyamhapquec eyaalheng’, masque’ ectomha lhapcoo’. Yetneec maata’a molyamhapquescama enlhet apquetcoc nahan quelvaana’ yetcoc. Acnoo nhan molyamhapquescama maata’a yaamet acnoo nac mangco nahan soolyaatectama nahan elhnamoc yo’yaam’ calhnanmeclhac acyelhna nahan acmaselhte actec yo’yaam’ catnehec taap acmaases antooc.

2 •  Acvesey’ angcooc lhama alyamhapma acpasmaeclha’ apquennaavo’ nahan quelvaana’a. Alyamhapma, alhaaye maata’a ngcallantelhec nempayvaam-lhangcoc naysecsa caaya angca’aoc. Angva’anseclhohoc saat alyamhaapeeycaoc yo’yaam’ allhecmocsec.

sengepvayaam’   verbo. 1 •  Eyepvocmec lhaac co’o vaetque vocmo’, paej acvesey’ eema’aoc. Mooc nengeltemeem yetnacmec sectom eyespoc. Eeven, ya’acmoc engyaapa’ham’ etooc pan, capvomoc. Engyengcahaoc yengmen. Quepvocmec saat angcooc engmooc, ta’sec antecpongsam’ apcapoc yo’yaam’ canelhteenta’.

2 •  Actalhneec lhaac pangcalhva, nataamen heyepvaamaamca’a yengmen, caasooc lhaa ngcatalhneclhac seyennamaam. Paej cata’melooc angepvomsec yengmen seca’a, camoc ayennamaam.

senglalqueem   verbo. harto. Elalqueec co’o sectom. Aplalqueec lheep yavhan. Vaataasquec co’o ca’a, elalquee’ ’sa aahac. Sas antooc soolyaatectama lyevey’ nataan senglaalecteem aapetec, taan camascoc. Elalqueec sectamhaycam’, caatseclhehec saat, yampa’vooc vesey’. Yetneec maata’a senglaalecteem nenteemaclha’ acta’mela, nataamen angelaanac acmasom. Caymaalhquee eeca mepque senglaalecteem nenteemaclha cta’mela.

sengleclayaam’   verbo. harto. Aclhengque’ elhta nepeyaam’ senamteem naasa cvaanyam’ ayetsapaycaoc, eleclacmec alhta slhengaam. Vaataasquec ca’a, eleclacme’. Eleclacme nyekhe’ escuela, mongvanquehe eeca’ angelvatacse’ ’sa. Leclacme eyla lhque’ eptom, taaveeclhee lhca la pyaama tengma ac. Eleclacmec apayvaam as enlhet, paej maata’a ngcalcac eva’lhoc. Eleclaamongvocmec seclheenammalhca’, motyesam’ehec saat quelhvoo’.

sengloomoo   verbo. atragantarse. Elavcooc lhaac nemta naysecsa selyaataycam’, nataamen seyapnaclha. Lavcooc lheep apyaam caa’ aahac. Lavcooc lheya’ aymaanong naysecsa cteyanma, laalha’ acvanmesa ye. Eeven, elavhoc samanya, ¡eta’mensoho eeque tav! Nooc mooc calavhoc samanya. Henglavhoc nahan quelpasmongaam apnec aptomha nac apyamay’o a.

sengmaayeescama   verbo. 1 • asombrarse. Sengmaayeescama angelanam’ apquelmenaecmascama apquelmopvanca’a. Emmmaayaasque’ elhta apqueltemnaycam’ seta’ acteemaclha samtaj. Mooc nengeltemeem yamasquec eva’lhoc. Maayaasquec eeven nengellectengmaycam’. Maayaasque eyla lhquep secmalemse amoctac sapop.

2 •  Mayhaac lhaa nseca’a akhalhnoo pqueltemnaycam’ seta’.

sengnatheescam’   verbo. ofenderse. Sengnatheescam’ ayenyem’a aclom engva’lhoc. Ya’acmoc etnehec acnatheescam’ na’tooc aptaava’. Pekhaam’ooc canathesam’ eeven, mooc vesey’ ngca’ancac. Angnathaasquec seepe’, paej cvesey’ almaasac vaalitas. Natheesam’ as enlhet, menyelhacpec vesey’ samanya pac. Natheesam’ tengma nac aa’e, laalha’ actamha ye. Mooc nengeltemeem natheescama nteepac aa’e. Yetneec naat senatheescam’ motnemaclha Tyos apquetca, quelhvoo eeque paej. Angnatheesam’ apcasmeesacpo seepe’. Caasooc henathesam’ acsavhaalhco lhpongha hac. Amya’ aplengay’ angnatheesam’ as enlhet nac hay’. Natheesam’ alhta melhca’a pan seepe’. Angnatheesam’ aptamhaycam’ lhapcooc manten as enlhet ayenyem’a paej epasmac pooc. Canathesam’ohoc lengco melsavhaamco nlho’ enlhet apqueltamhaycam’ yaateypeepa’.

sengquenmelh   a’soc acvesey’ (quel.). Sengquenmelh actomha acvesey’ angco’ lhama ascoc atquetsec maalha seecpa. Antelhec nalhma’, nataamen hengellaplhong quelhvooc sengquenmelh. Mongvanquehec ansaavoho’ angelmoc engyempehec nahan nentalhnama.

sengvaapongquescama   verbo. Sengvaapongquescama acvesey’ angcooc acnoo nac semheng acpelapquescamoo ayetsepma, nataamen calhtakheclhac angcooc yeplom aclom. ¡Eeven, ya’acmoc etvacsec cames, cavaapongsec! Evaapongcasquec lhaac ta’va’ alhta’a lhcac ayenyem’a apvetayacmoo nengetsepma. Mongenatsehec capa’yoc tata’ angquelvaan, sengvaapongquescama eeque nhan.

sengvaatekhapquescama   verbo. bendecir. Nengelmalhnaquec maata’a Tyos yo’yaam’ hengelvaatekhapsec nenghaalhenmoo payvaam. Yetneec acteemaclha nengelmalhnangcama Tyos yo’yaam’ elvaatekhapsec nengmoolhama. Tyos, apvaatekhapcasquec enlhet apnaycam’ lhalhma’angco’. Sengvaatekhapma aptomha Tyos apna neeten, paej pooc. Evaatekhapcasquec co’o selyamhapma soycam’-amya’a. Catnohoc maata’a angelmalhneesquesec nenganma: Evaatekhapques saat as seyanma yo’yaam’ cactong quelhvoo’. Acnoo nhan: evaatekhapques seca’ ayetcooc yo’yaam’ calvetyehec nengmasqueem. Evaatekhapques nentom yo’yaam’ angvetac maata’a. Enlhet, apvanquec elmalhnac Tyos yo’yaam’ evaatekhapsec pooc, capvanquehe eeca’ evaatekhapse pangco’. Engelvaatekhapquescasquec maata’a Tyos a’soc yo’yaam’ angveta’.

sengvanmeescama   verbo. 1 • soñar. Evanmaasquec lhaac paa hetaclhec semheng, taan selengyahaclhoo. Evanmaasquec lhaa ngquellanteepac seyanma. Evanmaasque pya’sac taata Lhaapangcalvoc. Evanmaasquec lhaa nlhengac amnec eeven. Angvanmaasquec nec lhaac taata meyooyam’-neeten acteeyam’. Noolheng nec lhaa ngvanmaasac taata. Yetneec maata’a sengvanmeescama a’soc mongvet’a, nengvanmongcama eeca’ acvetangveyaam’ makhay’. Vanmaasquec nec lhaac taata aplhoc’a noolheng aptooscama, nataamen apquetsapamca’ aalhtoo’. Eyapquec lhaac ayenyem’a sevanmeescama movheem, taan secyangvaa alhta’a. Nec, quellactaalhquee mancoc semheng. – Vanmaasque lhca la’a.

2 •  Lha’alhta’a lhcaac sevanmeeseyaam’ seya’ha nengmasqueem. Evanmeesacmooc lhaac enlhet apquetsepma alhta. Evanmeesacmooc lhaac nentamhaycam’ engmamye’.

sengvay’   a’soc acvesey’ (quel.). sífilis. Sengvay’ actomha lhama nengmasqueem actalhnama engva’lhoc nahan engyempehec. Yetneec na’atque’ alteemaclha nengmasqueem acvesey’ sengvay’. Lhama sengvay’ angco’ actalhnama engva’lhoc, taan mooc sengvay’ actomha ascoc, taan yaamsengvay’, eeca’ actomha taap acyemna’teem, valay apqueltemeem sida. Yetneec sengvay’ pac as enlhet. Mooc nengeltemeem sengvay’ aato’ as enlhet.

sengvay’o   verbo. intoxicar. Hengvohoc antooc actam acyelhna ngvetec. Mooc nengeltemeem angetsepohoc antooc. Hengvoho pyelhvaasecsec pa’ang alaanaalhcoo nac engva’lhoc a. Ya’acmo too ngvetec lha, ¡hengvohoc lha’e! Acmeec lhaac moocteemaclha ca’a, sengvay’o lhcac angyenec mepque nac nentom engva’lhoc a. Yetneec yaamet acyelhna sengvay’o acvesey’ maaneng nahan seppo pyengmenec apyelhna. Aptavquec alhta lhama enlhet seppo pyengmenec vetec, nataamen acva’a quelhvoo’. Yaamet acvesey’ maaneng actomha sengvay’ antooc vetec acyelhna. Engelna’va’ac nengco’o maaneng, vetec lha’ anglaalhca’. Quelna’va’aac seca’a seppo pyengmenec.

sengvomquescama-taap   a’soc acvesey’ (quen.). salvador. Sengvomquescama-taap actomha apvesey’ Jesus. Mooc apvesey’ sengmasma nahan Tyos apquetca. Enlhet apqueltomha apquelyeploycam’ apquelvesey’ Jesucristo pmoolhama nahan Tyos apquetquec. Nooc mooc maata’ anlheenec tengma engac actomha maalha sengvomquescama taap naysecsa cmaamay’ nahan nepyesecsa peyaam’.

sengyaapahascama   verbo. hipo. Yaapahasquec enlhet amamye’ apquetsepma. Angvetohoc nahan maata’a nseca’a acyaapahascama, haave eeca’ amamye’ ayetsepma, vaamlha’ acteemaclha’ angco’. Mooc’alhma’a nhan hengyaapahacsec nentom acyamay’ acnoo nac peheya’ nahan seese, nataamen caymaalhqueec angyenec yengmen yo’yaam’ camascoc.

sengya’moom   verbo. estreñir. Hengya’mohoc antooc vaamlha quelpasmongaam. Caya’moho ngcatooc seca’a yelpa’ nahan lhoop’actec. Ya’meec lhaa nseca’ actom cayaava actec.

sengyapopma   verbo. deslumbrar. Eeven, epayquem’ laaney’o-ntaalhamaavo’, eyapopque’. Hengyaapophoc hentootsec caamyon a’tec, calmohoc enga’ta’aoc. Nengapquec maata’ engmec taalha ayenyem’a sengyapopma. Sengyapopma angelaanohoc acnem’.

sengyavan’   a’soc acvesey’ (quel.). 1 • ciempiés. Sengyavan’ actomha lhama ascoc aclha’macma mancoc. Yetnee eeca’ alteemaclha’ as sengyavan’ acnoo nac yaam acyelhvaseem nahan sengyavan’ atqueetsec, taan nahan sengyavan’ alyaatectama nahan sengyavan’ alyatqueeycaoc alpaysamaycaoc. Pelhcaec cayangcanmeclha’ angmongvomhoc as sengyavan’. Acma-anye’ eeca moltamhaycaoc sengyavan’ alyatqueeycaoc, han’ acteyaasaamca’a nac maata’a nalhma’ a.

2 • garganta. Yetneec apqueltemeem enlhet sengyavan’ engac acyetna engyespoc actomha nentom aamay ac. Acnoo nhan a’soc-navhac, yetneec sengyavan’ ac. Catavalhcohoc nahan vaetque sengyavan’ ac.

3 •  Vaetque sengyavan’ ac actomha acvesey’ lhama manguera acma alyepteeteeycaoc.

sengyavan’-yaamet   a’soc acvesey’ (quel.). Sengyavan’-yaamet actomha manten. Quelya’yahavoo eeca’ aava’, sam angmongvomho’.

sengyeetekhay’   a’soc acvesey’ (quel.). Lhama ascoc acvesey’ angcooc sengyeetekhay’. Avanquec hengelpayvessec engyempehec ayenyem’a sengyeetekhay’.

sengyeeyhay’ alhma’   verbo. vértigo. Hengyeeyhaavoho lhma’ henga’hec nengmasqueem. Hengyeeyecse lhma’ angyenec anmen. Eyeeyhec’aac lhaa lhma’ secmakhengvocmoo. Acvet’aac lhaac enlhet acyeeyhaam elhma’, anmen lha’ antavaasac. Eeven, ya’acmoc eyeeyhec, cayeeyhaa lhma’. Yeeyhec’aac nec lhaa lhma seta’, ho’sa’ apyetnacmo makhay’. Eyeeyaasquec lhaa lhma’ apayvaam eemooc acpekhay’. Eyeeyaasquec lhaa lhma moy’aasaamco stamhaclha’.

sengyelhcay’   verbo. Yelhca’ac lheep lhoop’actec. Mooc nengeltemeem talhneec lhoop’actec apa’tec. Eyelhca’ac lhaac yaamet aanec selpa’alhqueta lhpongha. Eeven, ya’acmoc epa’ansec lhoop’actec, hengyeelha’acsec. Cas ne’ elhta cyelhca’a taata ascoc aamay. Avanquec hengyelhcac ya’mehe pma’aoc. Allecvaclhac saat paana’teem-lhangcoc seyelhcay’ alhta. ¿Lha’a lhque’ ecyelhca’ ye? Eeven, ¿yelhca’a nlho lhquep? Ho’sa’ acyelhvasa pa’tec.

sengyempetma   verbo. rascar. Eyempetque’ elhta vomtep apma’aoc nalhma’. Yetneec nahan mooc yaamet acmovaan hengyempetec acnoo nac yensepma-nseca’a, quentem’ nahan am’aoc. ¿Lha’a lhque’ ectamha naapa’at que? – Meemong aapac lhaac eyempetac seya’ayna.

sengyeptekhaneem   verbo. Sengyeptekhaneem acvesey’ acyeplom ayennamaam nahan alpaatapeyaam’ nahan acmaamay’ nahan yaatepeyaam’. Yeptekhanquec nec naat enlhet aptengyay’ quelasma ayenyem’a aptaava’ acyamasma ctom. Yetneec nec naat pangcalhva aclom, nataamen hengyeptekhaanohoc angya’ammoho’. Hengyeptekhaanohoc ne’ elhte ngcatyapoc anaata acvesey’ selleme’.

seppo   a’soc acvesey’ (quen.). mandioca. Seppo actomha lhama moyanma vaamlha’ apelhquepcoc. Yetneec apteemaclha seppo acnoo nac seppo pya’yeem, seppo pmopoy’, seppo pyaatectama, seppo pmopasca, paana’apyetsecsa’aoc altomha nentoomoo pyelhna. Nataanmen nahan seppo-pyengemenec acnoo nac pokhap, ye’yengmenec, alyatca’va’, seppo-otcooc nahan pooc. Yetneec maata’a molaaney’ seppo pyelhna acnoo nac seppo-pactec apquenyem’a seppo nentoomoo pyelhna, nahan yoom pac apquenyem’a seppo pyengemnec acnoo nac pokhaap. ¡Sej nahan angyene pyengmenec as seppo!

seppo-pactec   a’soc acvesey’ (quen.). fariña. Seppo-pactec nengeltemeem apquenyem’a seppo nentoomoo pyelhna molaaney’ apnec. Sej angengcahac nenghanma aapetec as seppo-pactec. Sej nahan antooc acyepetcay’ yaampa’at-yengmenec, catlhengsec angelmeyavho’, sej cvesey’.

seppoyoompac   a’soc acvesey’ (quen.). harina. Seppoyoompac apquenyem’a sava’-appoc mocteclheclhama. Yetneec mocteclheclhamaclha seppoyoompac ma’a, nepyaam’. Seppoyoompac actomha molaaney’ maata’a seese nahan pan. Sej antooc seppoyoompac molpaayeescama, nooc nahan molcanma. Angyemyesquec lhaac meeme seppoyoompac naysecsa alaaney’ pan, nataamen acpequena seclhooc yo’yaam’ eyephehec. Meec lhaac aya’ansamca’a seppoyoompac yo’yaam’ calhe’ ellan’a pmopses. Nenga’tooc vesey’ lamengco-cyevey’. Paac co’ ’yemyecsec seppoyoompac, pan pa’ alaana’, etengya lhquep alhpongha, lhaa ntamhac meeme.

seppo-otcooc   a’soc acvesey’ (quen.). Seppo-otcooc apvesey’ pangcooc seppo nengyaamoo pyengmenec. Apna’aymacoc eeca pokhap, alyatca’va’ nahan ye’yengmenec.

sequet   a’soc acvesey’ (quel.). Sequet actomha moltamhaycaoc semheng atquetsec nahan semheng ’yetcoc, nahan actomha acvesey’. Eeca’ ’so ctomha acvanyam’ nempayvaam sequet. ¡Sequet, sequet, sequet! lhaa ctomhac seyeevamca’a sectooscama.

seta’   a’soc acvesey’ (quen.). 1 • abuelo. Seta’ engac aptomha meeme engac angyaap nahan taata engac apyaap. Nataamen nahan seta’ engac apyaap nahan seema’ engac angyaap. Mooc nengeltemeem eeca’ engyaata’. Apva’actaac lhaac seta’ apquenya’aecta lengco. ¡Sepee’, ey’aoclhoho! Paac nec lhaa lhong co’o seta’ nepeyaam’. Seta cnaat seclhaalhma nepeyaam’ nentengyamco nengaa’at.

2 •  Seta’ aptomha moltamhaycaoc nahan enlhet apvaanyam’. Masqueec lhaa pna seta pvaanyam’, naalhpop vesey’ apqueelhyacmoc.

3 •  Seta’ nahan aptomha moltamhaycaoc engyepyaata’. Seta saat apasmom’ amyep nenganma yaateypeepa’. Mooc nengeltemeem eyepyaata saat apasmom’.

setaaha’   a’soc acvesey’ (quel.). Setaaha’ actomha lhama ’soc-navhac atquetsec aleeyvaam amyep, alhangcoc eeca’ actomha maalhec congne lhoop’actec. Paej eeca’ antoomac as setaaha’ ayenyem’a catyapohoc ne’ elhta eema engvaahe’oc antooc. Angna’aymacoc eeca’ altomha pooma, poohohoy, peehe nahan peyem. Yetneec nahan yaamsetaaha’, eeca’ actomha atqueetsec alyelhvaseemoo aypacyooc.

setaayet   a’soc acvesey’ (quel.). Setaayet actomha lhama ’soc-navhac maalha pooma, mopoy’ eeque yempehec. Yetneec ne’ elhta paana’teem ac hentaclhec as setaayet, calquehec ne’ elhta aatong hentaclhec. Angna’aymacoc eeca pooma, peehe, poohohoy nahan mooc a’soc.

setelmel   a’soc acvesey’ (quel.). Setelmel actomha lhama manten acma acyelhna maalha seevay. Quenmeec setelmel as amyep. Paej cata’melooc antooc setelmel acyelhna ayenyem’a hengvohoc antooc. Aava’ actomha alpeyvomoo, elhnamoc eeca’ almopoy’. Yetneec nahan yaamsetelmel moyanma actomha elhnamoc.

setesves   a’soc acvesey’ (quel.). Setesves actomha lhama naata acyamhongcama nahan yengmen-ascoc. Tes angcooc as setesves, eeca’ nooc angcooc pelvet, eeca’ actomha apyevey’ as pelvet. Angna’aymacoc eeca’ alvesey’ peyecyec, pelvaapa’ nahan mooc anaata.

Setesves   apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Setesves actomha lhama apcaoclha’ enlhet congne Ya’alve-Saanga payhoo Savaaya-Amyep. Eeca’ ’so yenyem’a acvesey’ setesves acvetammalhco yengmen naysecsa amyep. Setesves, nooc mooc Sentesves.

sevhen   a’soc acvesey’ (quel./quen.). 1 • nivaclé, chulupí. Sevhen actomha nengmoolhama, eeca mooc apayvaam. Yetneec apquelaoclha sevhen acnoo nac Ya’alve-Saanga, Toyish, Campo Alegre, Poy’sensa’ap, Lhaapangcalvoc nahan mooc.

2 •  Yaamsevhen eeca’ apqueleeyva talhnengvaamlha-cnem’ apquelvesey’ manhui, mataco, chorote nahan mooc apquelvesey’.

seyaana’   a’soc acvesey’ (quel.). Seyaana’ actomha lhama naata aleeyva yangcomelh. Sas actaalhamaavo’ as seyaana’. Sej nahan antooc aapetec. Cayveclhohoc caleeyoc as seyaana’. Angna’aymacoc eeca’ alvesey’ metecteng, pelvaapa’, yaaho, venac, cala’ nahan mooc anaata.

seyaaneng   a’soc acvesey’ (quel.). Seyaaneng actomha ascoc aleeyvaam congne yengmen. Eeca’ altomha alpaasyam’ alvangqueeycaoc. Quelhvooc hentaclhec anteclhec yengmen. Paej cata’melooc angya’pacsec yengmen aleeyvomaclha seyaaneng nahan haave nengyaam ayenyem’aclha’ avanquec catlhec engva’lhoc mongelan’o nlho yengmen.

seye   a’soc acvesey’ (quel.). 1 • hornero. Seye actomha lhama anaata acmovaan calaanac tengma ac alhangcoc yelpa’. Catsavacsohoc maata’a seye acmaamec’a nlhoho’ ayenyem’a quelhyavaam’ooc calaanac alhangcoc acmaycam’ yelpa’.

2 •  Yetneec nahan mooc acvesey’ yaamseye aleeyva nalhma’. Alhangcoc eeca’ actomha am’aoc nahan yaamet a’alhva.

sej   adjectivo-ngyaalheng’. 1 • rico. Sej lhaac soolyaatectama pac seta’, maases angco’. Sej lhaac sectoyqueclha yetsecsooc-nem’. Sej apangcooc antooc samanya pquelyevey’. Sej lha, seta peheya pac. Sej antooc antaava. Sej lhaa stava khanma seema’. ¿Sej ya aptena lhquep? Sej enghekhec angmakhengvomhoc yaama’yen’.

2 •  Sej maata’ engyempehec amamye senga’heem nengmasqueem.

3 •  Sej lhaac apqueltemnaycam’ seta’. Mooc nengeltemeem atsec lhaa pqueltemnaycam’.

sla’a   nempayvaam-aatcoc. As nempayvaam „sla’a“ nac hay’ actomha nengmaycam’ nengmangcangvaeclha’. Ya’, actecpaavoo’ ’sla seta’, vaetque ypacyec vesey’ actoomac. Ya’, caasoo’ ’sla ayhong. ¿Cat lho’ apva’a? Paej na’ ’sla ata’ac. Acyethoo’ ’sla’a. Ya’, acvet’oo’ ’sla apteyacmo caanson ’pac. Acyesvoo’ ’sla congne’ escuela, lhaa ptomhac seepe’. Actoolhna’ ’sla’a. Ayanayque’ ’sla vanqueepac.

so’   interjección. As nempayvaam nac hay’ „so’“ actomha nengmaycam’ sentaatecpongaam acnoo nac: Caasooc lhaac angvengcohoc etapnec taava, nataamen selyaataamca’a: „¡So’!“ Mooc nengeltemeem seeso’. Teme lhcaac alhong amamye’ acmaamay’, so’, acyeesee nyec la’a. So’, naate ptomhac so’oc aptaatecpaa apmoctay’ yaamyavheene’. ¡So’! etaatecpongquec lhaac nemesma. ¡So’! lhaa ctomhac ma’ acpehescacmo sectamhaycam’ eemoc.

so   yaam’atverbio. 1 •  ¿Apvanque nlho lyepsetec amyep? – Paej. – So lhnec lhaa pvanquec elyepsetamcoc amyep. Acvet’aac lhaac Juan, so lhne’ elhta plhengamque’. Paac co’ ay’acsec cancha. – So lhnec lhaac paa tyenec. Tamha’ aptavasa peloota lhquep, so lhnec lhaac cas apmenec. So lhnec lhaac paej ev’actac eeyaha’, apnee naecla ’ha tengma pac.

2 •  Paej nac quelhvooc casepquenac yengmen va’alhva hac, so nyekhe’ acsepquena alhta. Aclhengquec lhaac, so nyekhe’ acmaamec’a. Cahaney’ eyla aplhenga nseca’a, so nyekhe’ apleng’a lhcac secpayvaam mepque plhengaam. Va’actaa nooque la eemooc. So’ alhta nyekhe seltemnasa molhehe’. Apsaclheec lhaac na’sa raatyo hac eyaalheng’, so nyekhe paej helmalhnaam’. ¿Lha’ acya’ascama taava? – So nyekhe seta’ alhta apsaclha’. Actaacmooc lhaac maalhec. So’ olh yec paej maalhec hay’. So nyekhe cas eyespoc, cahaney’ amnaecmacsec. So nyekhe toc anga’aynentac yaamlhoop’actec, cahaney’ eeca secpatmentamo. So cnaat yekhe paej yenmongaam hac, cahaney’ naat alnaapohoc vaalha’ay’. Avanque nyec la ngcalyemyesalhcac sa’coc, so nyekhe tes mokham. ¿Soc la actamha ngcataclha nac semheng mayca’a hac que? So nyekhe’ aclom angco’. Paej cavaana ngca’hec tooma’alhta sectooscama, so nyekhe cames.

soc   pronombre interrogativo. 1 • ¿qué?, ¿quién? ¿So lhne’ elhta acvetaclho laaney’oo cnem’ ahac que? ¿So lhne’ elhtee lha’ aclhengaam nepeyaam’ que? – Aa ye, Eduardo. ¿So’ ’lhtee lha’ acmesa seema tata’a hac que? – Apmeescama pangco’ lhta ye. – Yaaa’, na’soo eyla’a, elvangcaecme nac. ¿So lhcaac la svet’a aamay que? Yaaa’, popyet nac lhaa eeque la cvet’ac apyangca nekha’ ’may. ¿So’ alhtee lha’a lhque’ epmoma anyo alhta ye? – Secleeta alhta ye. ¿Soc saat lheep emhehec yaateypeepa pac que? Nooc mooc lha’a lhquep emhehec que? So lhcaac la nyekhe stengya’ ye. – Lheep halhca eeca’. ¿So lhcac laalha’ seyamco soolya’yema hac que? Lheep lho lhcaac? ¿So’ ’lhtee lha’ apquelaaneessa tengma ac Meepa ye? ¿Lha’a saate plhaalhma ye? – Soc saat laalha’ ye, paej mokham angya’saamcoc. ¿Soc saat tengma ac hooye? Menyelhammalhqueec nec lhaac secleeta. – ¿So’ ’lhtee lha’ secleeta ac que? ¿So’ ’lhtee lha’a lhque’ epmomca’a paala ac que? ¿Lha’a nhan que? – Soc nahan la mooc queee, lha’angcoo nlho la lha. Malhqueec lhaa lyaave hac, soc laa yeee, lhaa ptomhac seta’ apquetama lyaave pac.

2 •  Soc laalha’ enlhet que secvet’a lhcac almaasen. – Soc laalha’ ye. ¿So’ olhtee lha’ enlhet aplheena nengeltamhaycam’ acnem’ nac hooye? ¿Soc la secleeta ma’ ayentasa yespoc que? ¿ Soc enlhet aya’alhnay’o apva’lhoc que? – Enlhet actomha apcaasekhay’o pooc. ¿Lha’ acnem’ saat evatae pyaap que? – Soc saat laalha’ acnem’ que. ¿So’ alhtee lha’ acnem’ apvay’a pvesque nengnaycamca’aclha ye? – Enlhet alhta acnem’ pac que.

3 •  ¿Soc que? lhaa ctomhac seyanya seta’ yo’yaam’ ay’asamcohoc aptengya’aclha’ apva’actamo tengma hac. Nooc mooc ¿lha’a m’aa ye?

4 •  ¿Soc la ctamha tata’a ye? Pelapcasque’ eyetsapa. – Soc laalha’ actamha ye. ¿Lha’ acteema apquetsepma nac aa ye? – Soc laalha’ acteema ye, paej co’o lha’ ay’aasaamcoc.

5 •  ¿Na’sooc lheep nengmaeclha raatyo pac? – Soc nahan que, paej co’ ’lhaanmac ayenyooc. Ya’noo nooque la alhta lhquep. – Soc nahan.

6 •  ¿Yepcaanecmoo ya’e? – ¡Sopcanyaye, tata’a lhcaa ctaoc acyepetcay’ yaampeheya’. ¿Sej ya lyamhapma ’to’? lhaa ntamhac eyaalho’. – Soyanyaye, sej hapquelan. ¡Vanque eyla lapam’ secleeta haavoc! – Soc la pcanya nseca’ acmaases engyenamtam’ secleeta ye.

socmaatse   a’soc acvesey’ (quel.). perfume. Socmaatse actomha yo’yaam’ angaatsesquesec engyempehec. A’socmaatse ayenyem’a molaaney’ a’so yengmenec payhoo nepeyaam’. Lha’moo eeca’ alteemaclha socmaatse acnoo nac socmaatse engyempehec, socmaatse nentalhnama, socmaatse empa’tec. Sej antekhaanec socmaatse. Ameclhohoc saat mokham. Maases eya’passec socmaatse ptalhnama enlhet nac a. ¡Taa, socmaatse pac! Pa’ ’ya’pacsec co’o lha’.

somquec-quelyekhamoo   a’soc acvesey’ (quel.). satanás, diablo. Somquec-quelyekhamoo acvesey’ yaavey actomha sengyepcoonma avesca’ ac. Acmasom eeca’ actomha somquec-quelyekhamoo, avanquec hengapsamsec.

songsenghe’   a’soc acvesey’ (quel.). Songsenghe’ actomha na’haapa molaaney’ taam’aahac, alyevey’ eeca’ ’ta’aoc. Songsenghe’ actomha pquelmaycam’ enlhet nanoo’, quelhvoo eeca yaamsongsenghe’ actomha alhnangcoc molaaney’ ayenyem’a nepeyaam’. Eeca’ actomha nahan acvesey’ na’haapa. Eeca’ as yaamsongsenghe’ nensoycam’ nengya’ascama almaasen yo’yaam’ anlhatmoc a’soc nengelmaam.

sovheeva   a’soc acvesey’ (quel.). lanza. Sovheeva acvesey’ yaamet molaaney’ acma ahamtec nav’a yo’yaam’ emom’ enlhet apquelyeplha’lheem neptaana nahan naysecsa apquelnaapommaap. Nooc mooc nempayvaam heeva.

sovov   a’soc acvesey’ (quel.). 1 • cuchillo. Sovov actomha acvesey’ angcooc lhama a’soc acma ahamtec alaanammalhca’ ayenyem’a nepeyaam’. Sovov actomha yo’yaam’ angmom’ yo’yaam’ angelya’temeenec aapetec nahan yo’yaam’ anglecoc popyet apyempehec. Yetneec nahan acvesey’ angcooc sovoc acyevey’ yo’yaam’ angelengcoc yaampa’at alhquepcoc. Sovov actomha alhnangcoc apquelvetay’ enlhet, nanooc naat paej sovov. Enlhet nanoo eeca’ apqueltemeem sammaata’. Sovov, nooc mooc savov.

2 •  Yetneec maata’a nengmaycam’ sovov alhpehec nengengqueem manten.

sovov-a’net   a’soc acvesey’ (quel.). tijera. Sovov-a’net eeca’ ayenyem’a a’net ahamtooc acnoo nac sovov. Engvanquec angmom’ as savov-a’net yo’yaam’ antengyac nengyeseem nahan nengelya’tamanma apaava nahan vaetca’hac. Yetneec nahan alaanammalhca yaamsovov-a’net yo’yaam’ angelya’temeenec soolyaatectama actengaoc eeca’ actomha acyemtalhnama.

sovov-pangcalvoc   a’soc acvesey’ (quel.). navaja. Sovov-pangcalvoc actomha yo’yaam’ angyangcaanseclha’. Sas angmom’ as savov-pangcalvoc ayenyem’a engvanquec ansoom’ohoc maata’a na’haapa engac yo’yaam’ angelyemyekhamcoc aapetec nahan nengleclama soolyaatectama yempe’oc.

soycam’-amya’a   a’soc acvesey’ (quen.). pastor. Soycam’-amya’a nengeltemeem enlhet apsoycam’ taasec-amya’a yo’yaam’ ellhecmocsec apna’aymacoc. Soycam’-amya’a actomha alhnangcoc nempayvaam ayenyem’a taasec-amya’a. Nanooc enlhet eeca’ apqueltemeem nempayvaam-engyaap. Apquelvetammacpec naat syeete soycam’-amya’a nanooc nepyesecsa enlhet. Apquellhengquec naat maata’a mooc apcaoclha’ acnoo nac quenmecpeyem nahan nepyesecsa toova nahan mooc apcaoclha’. Apnam’ nengyesecsa soycam’-amya’a engangca’aoc yo’yaam’ hengeltemnacsec Tyos apayvaam congne nempayvaam-lhangcoc, yo’yaam’ hentmehec mayca’a nahan yo’yaam’ hempasmoc nengvet’a cyemtalhnama nahan actepa cmasom.

soj   adjectivo-ngyaalheng’. mucho. As nempayvaam „soj“ actomha nengmaycam’ nengvet’a nlhoho’ aplha’maclha paaya acnoo nac: Soj eyla paaya. ¡Soj lhaac paaya alhta’a lhcac, mehenteyensehec lhaac! Pekhaam’oo nyekhe’ atengyac vaalha’ay’ nalhma’ apquelyeena’teem, soj nec lhaa eeca paaya.

so’oc   a’soc acvesey’ (quen.). So’oc aptomha lhama naata aleeyva nalhma’ nahan amyep. Yetneec acma ahamtec apma’aoc as so’oc. Aptengya’ac maata’a yavhan apquengqueem apmaycam’ apma’aoc. So’oc actomha alpaasyam’ apva’, apneenyec eeca’ acyelhvaseem, aava pyetsecsec nahan alyelhvaseem.

soolam   a’soc acvesey’ (quel.). Soolam actomha lhama moyanma acma acyelhna. Acyelhna eeca’ actomha alyelhvaseem ayempe’oc. Sej antooc molaaney’ soolam ayengmenec moyengcahay’ yaampa’at-yengmenec. Hensa’vatamcohoc acyelhna as soolam. As nempayvaam nac hay’ „soolam“ ayenyem’a lengco payvaam, eeca’ enlhet apayvaam tamhaeclha’.

soolpayheeycaoc   a’soc acvesey’ (quel.). Soolpayheeycaoc actomha lhama yaamet acma acyelhna, eeca paej calhnooc yaamet ayenyem’a lha’mooc am’aoc sensa’vaateeycamcoo nahan tac acyelhna. Sej antooc as soolpayheeycaoc acyelhna, mehengya’mehec nahan antooc. Angna’aymacoc eeca’ ya’mehe’, satavayaamet, maateycaap nahan catyeeyam’aoc.

soolyaatectama   a’soc acvesey’ (quel.). cítrico. Soolyaatectama actomha lhama yaamet moyanma acma acyelhna. Yetneec maata’a soolyaatectama actec moyanma payhoo tengma engac. Nataamen engvanquec angelyamhapsec as soolyaatectama ayenyem’a mooc alhcapoc yo’yaam’ catnehec taap acmaases acyelhna nahan acmaselhte actec. Lha’mooc alteemaclha’ as soolyaatectama acnoo nac soolyaatectama lyevey’ (coo Lhaapangcalvooc eeca’ apqueltemeem acmasca lyevey), soolyaatectama cmaases nahan soolyaatectama atqueetsec acyelhna actomha lelhyavay’ ayempe’oc nahan acmaases angco’. Soolyaatectama cmaases actomha acvesey’ soolyaatectama angco’. Yetneec nahan soolyaatectama acmasca actomha yaam alyevey’ acyelhna, mooc eeca’ atqueetsec acyelhna, acvesey’ limón. Sej angengcahac yaampa’at-yengmenec nengyemyescama as limón. Mooc soolyaatectama eeca’ acvesey’ mooyengmen.

soolya’yem   a’soc acvesey’ (quel.). plata, dinero. Soolya’yem actomha acvesey’ angco’ a’soc acmomnaave. Yetneec alaanammalhquelha soolya’yem ma’a nepeyaam’. Soolya’yem actomha acmomnaave angco’, mongvanquehec anlhava’ ’sa. Yetneec angcooc nengeltamhaycam’, taan angellhavac soolya’yem. Paej angcooc angeltamham’, nataamen monlhocyehec as soolya’yem. Soolya’yem eeca’ actomha nengmaycam’ yo’yaam’ angelmoc nentom nahan mooc a’soc. Nengmenyelhquec angcooc soolya’yem, anselhnanalhcac saat. Yetneec a’net acteemaclha soolya’yem, actec nahan ayempe’oc. Actec eeca’ actomha acnoo nac lhama, cinco, diez, 50 nahan 100 guaraní. Taap almomnaava’a eeca’ ayempe’oc. Valay soolya’yem pac actomha guaraní, Brasil cruseiro, Argentina eeca’ peso, aleman marco, coo nelhqueyha dollar nahan lha’mooc a taap. Eeca’ ’so altomha lvesey’ soolya’yem. Acmeec lhaac secleeta acya’anmongaam soolya’yem. Pa’ atengyeclha yetcooc soolya’yem ayempe’oc. Avanhec nec lhaac soolya’yem pac seta’, caymaalhqueec angelya’mong. Acyav’aclha’ alhte pmaam soolya’yem haavoc aptamhaycam’ lengco pac. ¿Paej lho lhquep soolya’yem pac? – Paej, savvvhaalhcooc lhaac soolya’yema hac, ¡caytehe ye’! ¡Ayyyempe’oc lhaac soolya’yem pac aplhoy’ haavoc! Mooc nengeltemeem acyav’aclha lhcaac soolya’yem pac.

soomcom   a’soc acvesey’ (quel.). Soomcom actomha a’soc-navhac ayetcoc aleeyva congne lhoop’actec. Catavhoc peheya nenganma as soomcom. Yetneec lhama pcaoclha’ acvesey’ Soomcom’-Yelpa’. Mooc angcooc soomcom acvesey’ maapa’.

Soomcom’-Yelpa’   apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Soomcom’-Yelpa’ actomha acvesey’ lengco pcaoclha’ nekha Ya’alve-Saanga. Acvesey’ eeca’ ayenyem’a cvetammalhca soomcom ma’a naata’looc yelpa’.

soome-engva’lhoc   yaam’atverbio. si. Soome-engva’lhoc eyaptacpoc caanson ’hac, taan engyaymacpoc lhama pangco’. Soome-engva’lhoc cactong tata’a hac, taan catavalhca’. Mooc nengeltemeem catneclhehe ngcactong. Soome-engva’lhoc hengmaamongvomoc, paecj, mongvatae’. Soome-engva’lhoc saat casavhalhcac tata’a hac, paej aapetec a taap. Soome-engva’lhoc saat caymacsec ayengmenec laapes ’hac, paej cvesey’ soolya’yem atengyeclhoho’.

soopya’le’   a’soc acvesey’ (quel.). cuchara. Soopya’le’ actomha acvesey’ angco’, eeca’ actomha apquelpayvaam coo-nalhma’. Nengco’ eeca nengeltemeem yecvoom-nentom.

sooya’angca   a’soc acvesey’ (quel.). flecha. Sooya’angca actomha pelhpaa’alh aclhaalhma, eeca’ actomha lhama yaamet acpeyvomoo acma ahamtec nav’a. Nooc mooc eeca nempayvaam ya’angca.

sookhalheem   a’soc acvesey’ (quel.). anzuelo. Sookhalheem actomha taava’pac ayetcoc molaaney’ yo’yaam’ angaasepsec quelasma. Mocteteem eeca’ nav’a yamtaama’ acvena’teem yo’yaam’ angyenyooc yengmen. Engvanquec angyepetsec aapetec nekha’ naysecsa nengyaamasma yengmen yo’yaam’ catooc quelasma. Paej ne’ elhte ngcata’melooc angeltemsec nengeyveescama as sookhalheem, nataamen caasepvataamohoc ne’ elhta engelhcapoc.