P - p
paac yaamnempayvaam-aatcoc. 1 • ir a hacer. Paac co’ atyenec, la’onse ntamhac. ¿Lha’ ey’acsehe’? Ca’a paa tengya’? Paac co’ atnaham’ amyep ahac. Sec’aaseclha’, molhehec saat. ¿Paa nlho’ angelamyelhamcoc haavoc? Paa nlhoyquela angelaylhec? ¿Paa nooque laa kham engyempeclhac lheep? ¿Paa nlho saat lheep emetmoc maalhec ne’ elhta? Paac nec lhaa ngcamamaac sec’aaseclha’. Paac nec lhaa tengyac aapetec taata, casavheessam’ ne lhangcoc. ¿Paa ya lhong taata? ¿Paa nlho lhong lheep? – Paej, meeme paa ngcalhong. ¿Lheep nooque la paa tneclha pvesque’? Juan ne’ elh nahan paa lmoc yaateypeepa sec’aaseclha’. ¿Lha’ etengyehec soolya’yem pac que? – Raatyo eeque la c’o pa’ ’tengya’.
2 • Paac lhaa nyekhe vatac quelhvooc taata, laalha’ acmamco ye. Pa’ alhta ay’acsec nempayvaam-lhangcoc, taan acmaamec’a. ¿Lhengaam lho’ alhta nyekhe lhquep? – Pa’ alh la nyekha’ ’lhong, lan’oo eeca’.
3 • Acvet’aac lhaac enlhet paa lhne’ elhte y’acsec apquelpaasya’ apquelaoclha’. Apyevey’ nooque la valay paa nac evac hay’. ¿Lha’ enlhet paa lhnec lhaac hengelpasmoc que? Nenglaangva’actaac lhaac paa lhne lhong seta’. Quelengyahavooc paa lhquep elvatacse ptamhaycam’ pooc pelten’. Aplheenque’ elhta Juan paa ngcavac sempasmoom. Lheenacpe’ elhta enlhet, taan paa maata’ elhong. ¿Ca nlho paa lhnec lhaa mellahansec aplhengquescama apya’sengveyaam’ yoonges nac a? Mee, ¿que ya paa lhnec lhaa ngcayenyooc aha, polyeera na pta’malma a? so nyekhe sas apangco’. ¿Lha’ actamha paa na yenyooc raatyo pac que?
paaccava a’soc acvesey’ (quel.). banana. Paaccava actomha acvesey’ angcooc acma acyelhna ayemha nepeyaam’ nahan naalhet aamay. Mooc nengeltemeem eeca yaamcamoc. Cavatheetohoc lhama acyelhna as paaccava actomha alvena’teem alyaatectama. ¡Sejjj antooc acmakheta cyelhna as paaccava! Eeca’ as nempayvaam nac hay’ „paaccava“ ayenyem’a nekha guaraní apayvaam.
paala a’soc acvesey’ (quel.). pala. Yetneec paala pac enlhet yo’yaam’ emom’ apmetaam maalhec. Eeca’ ’so ctomha alhnangcoc nengvetay’, enlhet nanoo eeca’ apquelmaycam’ menme’ apquelmetaam maalhec nahan peheya pac. Paala ayenyem’a valay apayvaam, nooc mooc eeca nengmaycam’ nengeltomha enlhet acvesey’ as paala.
paalac a’soc acvesey’ (quen.). Paaya pyevey’ apvesey’ pangcooc paalac. Paaya pangcoo eeca’ aptomha apquetquetsec.
pa’alya a’soc acvesey’ (quel.). 1 • Pa’alya ayenyem’a molaaney’ taam’aahac, maalha songsenghe’ alyevey’ a’ta’aoc. Pa’alya actomha nengmaycam’ yo’yaam’ angacnaam’ yavhan apyengmenec, nataamen angyemyecsec alhaaye’.
2 • Pa’alya nha’ actomha moltamhaycaoc enlhet apa’alyey’.
paamseclha’ a’soc acvesey’ (quel.). Paamseclha’ actomha acvesey’ angcooc enlhet caaya pac nanoo’.
paana’apyetsecsa’aoc a’soc acvesey’ (quen.). Paana’apyetsecsa’aoc apvesey’ seppo nentoomoo pyelhna apnoo nac seppo pyaatectama, seppo pmopoy’ nahan seppo pyelhvaseem. Pooc seppo eeca’ apvesey’ paana’apyetsecsa’aoc.
paana’teem a’soc acvesey’ (quel.). 1 • remedio, veneno. Paana’teem actomha yo’yaam’ henta’melquescamoc acnoo nac acyetna nengmasqueem engac nengya’anma lhoyquela naapnaclhama. Yetneec alvesey’ as paana’teem acnoo nac nengya’anma paana’teem, mayheeycaoc empa’tec paana’teem nahan mooc. Yetneec naat paana’teem pac enlhet nanooc vaamlha’ ayenyem’a manten, yamta’a nahan acyelhna. Naapnaclhama paana’teem co’o ctengaya’ac, nataamen nahan nengya’anma paana’teem, lhaa ptomhac enlhet apya’sa paana’teem-lhangcoc.
2 • Paana’teem actomha yo’yaam’ calnaapoc ascoc acnoo nac paaya, yaapa, yaateypeepa pascoc nahan mooc ascoc. Eeca’ ’so paana’teem actomha senga’heem, mongvanquehec antooc.
3 • Yetneec nahan paana’teem ac nemesma acvesey’ acyeyva nahan yaamecyeyva. Avanquec henga’hec as paana’teem angca’aoc sentaclha nlhoho’. ¿Paana’teem pac lho ngnac hentaclhec yavayque’?
4 • Paana’teem actomha acvesey’ angcooc lhama manten ayemha nalhma’. Mongenatsehec angvetac as manten nac hay’, taej ayemhaclha’, actaateescamoo mooc avhooc, alvena’teem alhquepcoc nahan alyamay’ aava’. Engyahapsacpohoc naat enlhet as paana’teem yo’yaam’ meyecpelquehec lhaapen. Mooc nengeltemeem tamsava’. Nenganquescama eeca seca’a haapepa’tec, nataamen ampa’ansec apvenaclha’.
paana’teem-lhangcoc a’soc acvesey’ (quel.). hospital. Paana’teem-lhangcoc actomha lhama tengma acnaycamcolha paana’teem nahan sengelaaney’ooclha paana’tee-ngyaap nahan apnangvaeclhelha nengmasqueem aata’aoc.
paana’teem-makhetmoo a’soc acvesey’ (quel.). Paana’teem-makhetmoo yo’yaam’ angeltelhnam’ engyempehec ayaasquelha’. Anglengamcohoc catlhec engyempehec acmakhetmoo.
paana’tee-ngyaap a’soc acvesey’ (quen.). doctor, promotor de salud. Paana’tee-ngyaap aptomha lhama enlhet apmopvaan elaanohoc nengyav’aclhoho nahan eetac nengmasqueem. Nataamen hengmeesec paana’teem. Paana’tee-ngquen’ eeca’ actomha acpasmoom paana’teem-engyaap lhoyquela sengmeescama paana’teem. Apqueltamham’ paana’tee-ngyapmaec payhoo paana’teem-lhangcoc.
pa’anmaecmoo-neme a’soc acvesey’ (quel.). Pa’anmaecmoo-neme acvesey’ angcooc manten moyanma maalha quelayque, tac eeca’ acyelhna. Sejjj antooc actec as pa’anmaecmoo-neme, sas nahan elhnamoc, noo nac actaalhamaavo’ acpehec elhnamoc. Mooc angcooc catcay, yaateptamsava’ nahan quelayque.
pa’anma-yettec a’soc acvesey’ (quel.). avión a chorro. Pa’anma-yettec acvesey’ acmeyooyacmoo neeten acma alpa’anmaclha’ eeten ac. Acvesey’ angcooc pa’anma-yettec. Pa’anma-yettec yo’yaam’ angenamtec nengya’ascama nelhqueyha nahan acteyapmaclha-cnem’, aplha’mooc maata’ apquelquenamteem as pa’anma-yettec. Lha’mooc maata’a sengelyeecahay’ pa’anma-yettec nengaoclha’. Yetneec maata’ acmeyaeclhelha pa’anma-yettec mepquelha’ ayennamaam taap yephopay’. Eeca’ ’so yenyem’a acmaselhte acmasqueem acpa’anma eeten aamay ac.
pa’ang a’soc acvesey’ (quen.). 1 • Pa’ang apquemha nalhma’ nahan aptomha maalha aalha, eeca’ atqueetsec apva’ alpeyvomoo. Sej antooc pa’ang apyelhvaasecsec. Engvanquec angmom’ as pa’ang apva’ acnoo nac nengmoopeescama tengma engac.
2 • dátil. Yaatepa’ang aptomha moyanma payhoo tengma. Yetneec apva’ as yaatepa’ang acnoo nac aalha nahan alvena’teem. Sej antooc apyelhna as yaatepa’ang. Caymaalhqueec maata’ angeneclhac as yaatepa’ang yo’yaam’ antooc apyelhna.
paapa’ a’soc acvesey’ (quel.). 1 • cera de abejas. Paapa’ actomha yavhan apenmo’ alhanaoc nahan apyengmenec. Aclequec lhaac yaamyavheene’ yeplom paap pac.
2 • Seca’a paapa’ ac nengeltemeem acyetna apcaatec acyeplom aava’. Quelcaatcasquec maata’ apheoc angquen’ seca’a paapa’ ac naysecsa acya’pasquescama yengmen.
3 • Paapa’ actomha nhan lhama ascoc acmovaan calaanac alhangcoc neeten yaamet. Acpelhpopoy’ acvena’teem as alhangcoc.
paapeyo a’soc acvesey’ (quen.). Paapeyo aptomha apvesey’ pa’at apquemha amyep. Apcootmeec naat enlhet nanooc tengma pac vaamlha’ apmaycam’ paapeyo nahan vaalha actengaoc. Ayapteec lhaac paapeyo yo’yaam’ athansec tata’ alhangcoc nahan sekhalhtaam neeten tengma ac.
paasec a’soc acvesey’ (quel.). Paasec actomha lhama ascoc acyephescama lhoop’actec. Caypetsohoc yaamet lhoop’actec yo’yaam’ calaana lhangcoc. Cacsehe ngcatooc anaayem’ as paasec. Sas maata’ antengyassec tata’ ayetcooc paasec yo’yaam’ catavamcoc. Mooc angcooc paasec veeneng nahan vaana.
paasyam’-empa’tec a’soc acvesey’ (quel.). Paasyam’-empa’tec actomha lhama molaaney’ a’socmaatse. Callacsehec calya’passamcoc aava quelvaana’a as paasyam’-empa’tec yo’yaam’ capaysemeclhac aava’, taan catneclhac ayetcoc. Angyenyavquec lhaac soolya’yema ac meeme acma paasyam’-empa’tec.
pa’at a’soc acvesey’ (quel.). 1 • pasto. Pa’at ayemha amyep nahan nalhma’. Pa’at actomha paapeyo, av’aoc, pa’at-catsepma, vaetque-ctom, pomaap-yaamet, quelapmaaneng, tahanma-plhaapen. Eeca’ ’so altomha alvesey’ pa’at. Yetneec naat apmaycam’ enlhet as pa’at yo’yaam’ elaanac tengma pac, yo’yaam’ epaclhenec nahan engyahalhtamam’ acnoo nac paapeyo, av’aoc nahan pomaap-yaamet. Angvenec saat pa’at nepyaava tengma hac yo’yaam’ antahanec maata’a.
2 • casa. Enlhet nanooc apqueltemeem pa’at acnoo nac tengma. Saat alhec congne pa’at nac hay’. Maamec’aac lhaac, taan sectalhnengveeclho congne pa’at.
pa’at-actec a’soc acvesey’ (quel.). arroz. Pa’at-actec actomha moyanma yo’yaam’ antooc acyelhna actec. Eeca’ ’so ctomha acvesey’ angcooc pa’at-actec. Sej antooc nenghanma as pa’at-actec nengengcahay’ aapetec nahan quelayque actec. Paej cayetnamac apcanma enlhet as pa’at-actec, eeque valay nahan enlhet apnamca’a nepeyaam’, yetneec apqueneeycaoc as pa’at-actec. Mooc angcoo eeca sava’-appoc. Almeec alhta pa’at-actec almaasen alenyemay’ nepeyaam’.
paatal a’soc acvesey’ (quen.). Paatal actomha lhama yaamet mepque acvaaneeycaam nahan actomha lhama paana’teem pac enlhet nanoo’. Nenghanquec angcooc apva paatal, nataamen angyenec senga’ha nlho nengya’anma. Lha’mooc angna’aymacoc as yaamet nac hay’ acvesey’ paatal.
paatelh a’soc acvesey’ (quel.). Paatelh actomha lhama manten alvena’teem actengaoc acmovaan canamtec yaamet. Actec actomha alpaasyam’, almopoy’ eeca’ elhnamoc. Engvanquec angelaanac pesquesca engac as paatelh.
pa’at-elhnamoc a’soc acvesey’ (quel.). semilla de búfalo. Pa’at-elhnamoc actomha moltamhaycaoc na’sa actomha nyekhe’ acyelhna actec yo’yaam’ angeneclha’. Pa’at-elhnamoc nec lhaac nentamhaycam’ lengco nac as.
paava a’soc acvesey’ (quen.). Paava aptomha a’soc-navhac apqueleeyva nalhma’. Aplom pangcooc as paava, vas nahan apma’aoc. Sej eeca’ antooc aphaapetec paava. Apna’aymacoc eeca’ apqueltomha pomaap nahan ya’havay.
paava-pcaatec a’soc acvesey’ (quel.). pava, hervidor. Paava-pcaatec actomha yo’yaam’ angmom’ nengmeelhenquescama yengmen. Paava-pcaatec enlhet nanooc apqueltemeem meelhenquescama-yengmen nahan hanme-naatelh. Yetneec a’net alteemaclha paava-pcaatec, lhama actomha acyevey’ nahan atquetsec, alaanaalhcoo eeca’ acma avaahe’oc nahan acma alhaata’aoc nahan acma aatong ayapma.
paaya a’soc acvesey’ (quen.). mosquito. Paaya aptomha ascoc apyaamoo eeme engac. Yetneec apquelteemaclha paaya acnoo nac paaya paasyam’, paaya pmopoy’, paaya pyaatectama nahan paaya pquetqueetsec. Paaya lhcaa pva’ac, sojjj quelhvooc paaya. Epekhesam’ohoc eltaclhec popyet paaya.
pa’aymong a’soc acvesey’ (quen.). Pa’aymong aptomha a’soc-navhac aleeyva amyep. Aptomquec pa’aymong macva. Sej antooc as pa’aymong. Apna’aymacoc eeca’ apquelvesey’ ya’alva, na’sehe’, yaatyaapa’ nahan pooc.
pac adjectivo-ngyaalheng’ blanco. As nempayvaam nac hay’ „pac“ actomha nengmaycam’ nenlhaanma yaateypeepa’ acmoc nahan apyav’a. Paaac acmoc yaateypeepa’, angelmoc saat sec’aaseclha’. Mooc nengeltemeem acmoopey’o. Pac apyav’a neeten. ¿Yephopay’ lho neeten? – Paej, paccc lhaa pyav’a.
paclhanma-neeten a’soc acvesey’ (quel.). Paclhanma-neeten actomha a’soc-navhac aleeyvaam nalhma’. Sas yekhe’ angelaanohoc as paclhanma-neeten, aclom angcoo eeca’, mongvanquehec nahan ampatheetec. Actomha eeca’ acmenyelhmoo nentooscama tata’a. Mooc angcoo eeca’ secaayahan, pacve’ nahan payhameoc.
pacve’ a’soc acvesey’ (quen.). Pacve’ aptomha a’soc-navhac. Vannnquec emenyelhec tata’a as pacve’ nahan tataa’ appoc. Mongenatsehec angvetac pacve’, elpatmam’ohoc apquetcooc ayenyem’a yetneec na’haap pac payhoo apvocmo’. Apna’aymacoc eeca paclhanma-neeten nahan mooc mooc a’soc-navhac.
Paeclha’pe’ apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Loma Plata. Paeclha’pe’ actomha pcaoclha lengco pangco’ nahan enlhet. Lha’mooc quelhvooc lengco Paeclha’pe’, enlhet’aoc, almaasen nahan caamyon. Acvet’aac lhaac coo Paeclha’pe lengco, apquelva’ac lhaac nempayvaam-lhangcoc.
paecj interjección. ¡Paecj! mopvaan amya’ eyla lhquep, aalhtoo l-halhnac! ¡Paecj, mopsom eyla ptalhnama! ¡Paecj, calllpayheemoo apa’ayvascama yaata’alhpong! ¡Paecj! laalha’ actamha ngcapa’ayva nac raatyo ye. – Seca’a lhcaa pquelyenhaam’ naalhpop que. Hevaclhees valte, han’ acyetna a. ¡Paecj! yeeca’ ’sa. Ya’, paa nooque la yeeso’. ¡Paecj! Que’esla yhangvocmoc. Pooc nooque la pqueltahanaam’.
paej partícula negativa. 1 • no. As nempayvaam „paej“ actomha nengmaycam’ acteemaclha nengaatengmaycam’. ¿Lhengque nlho taata? – Paej, apneec congne’. ¿Savhocye nlho pquelengqueem yaateypeepa pelhquepcoc? – Paej, lhengcaasoo’. ¿Peenaasque ya tengma pac? – Paej mokham. ¿Lheep ya nhan paa lmoc yaateypeepa’? – Paej, yehemeec saat. ¿Yetnee nlho ca’a pac lheep? – Paej, savhaalhqueec lhaac. ¿Vanque nlho lhquep emnaecmacsec? – Quee paej, ¡paej nac a!
2 • no. Paej co’o kha’ angcayetnac eepa’tec versiculo alhta seyanyammalhca’. Paej naat ayecpelcac haavoc secvetaclho, alhta’a cnaate cvesey’. Paej na’ alhte eeque la c’o otay’ac enlhet aplheena lhcac. ¿Paej lhoo kha’ evaecmoc lheep nepeyaam’? – Eehe. Alsantaac lhaac apquelteem alhta, eeque paej oota’ac secleeta ysecsec ne’ elhta. Paej co’ ’vaeclhac nepeyaam’ lhama angco’. Paej co’ ’yaamac lhama angcooc anmen, nooya’ac ena’aymacoc yoonges. Paej alhte vaclhac lhama enlhet moya’naeclha’. Apmeyaclheec lhaac Eduardo apquela’naeclhelha’. Juan eeca paej ey’aasac mokham. Juan co’o paej oota’ac nempayvaam-lhangcoc. Pooc enlhet ne’ elhta maata’a paej engyaapahasac escuela apquetca. Taata na’ alhte eeque la c paej almalhnaam’ nengellhengaam. , vaamlha’ elyaalheng’a. Ayanayquec paej elhnac, caasooc lhaac paej hey’aacmoc avata’. Paej lhaac vas taava hac. Caaas eemnec, paej ca’ antemhec ma’. Nengvet’aac naat maata’a yavheene pangco’, quelhvoo eeque paej.
3 • Paej que nhan apquenyeem enlhet nac a, aalhtoo pyamhongcama. Paej nec yephescama pac taata, paej nec nahan haavoc. Paej aplom enlhet nac a, ¡paej nac a! Mooc’alhma’a cnaat nengco’o paej nentoycaoc, quelhvoo eeca’, yetneec nengco’o peheya’. Paej eyla hamtec sovov ’pac. Paej nooque la secleeta pac lheep, naalhpop nooque la maata’ apteyaascam’. Paej saat nentom sec’aaseclha’, savhaalhqueec vesey’. Paej saat yaateypeepa’ anyo nac hay’, paej cvesey’ camaamay’ac. Mooc nengeltemeem capquehec saat yaateypeepa’. Paej ya lhmoc saat aato’ alyamhapma. Paej co’o stalhnama apmopoy’ ay’acsec caaya. Paej co’o soolya’yem ay’acsec escuela.
4 • Paej nec nempasmoom ca’a as enlhet nac hay’, nengmasqueema ’ta’aoc vesey’. ¡Paej saat apya’ascama pangcalhva! ¿Leng’aa’?
5 • ¿Paej lho lhquep yephescama pac? Pa’ alya’mong seclho’. ¿Paej lhe’ engcay’aacmo vatac sec’aaseclha’? Tata’a hac saat catecyo’. – Heey’, avatac saat, lhaa ptomhac seyaatengmaavoo enlhet. ¿Paej lho lhcac casaclhooc teele pac apepya’ay’? ¡Angelya’ammoho nooho!
6 • ¡Paejjj angcooc cames, menyelhquec aapetec! ¡Paej angco’! lhaa ntamhac meeme sectavsa mopses ac. Cay’ooyam’ emnaecmacsec, ¡paej angcoo eyla lhquep! Paej apangcooc noolheng, apsavhooc lhaac samanya apyelhna seyanma. Paej angcoo eyla ta’va’, tepelqueec queltelhneeycaoc.
7 • nadie está. Paej lhaac tengma cancha, taan secta’haavoo. Paej lhaac tengma lmaasen, ho’sa’a speenesa quelhvooc selmaam. Mooc nengeltemeem paej lhaac enlhet almaasen nahan apcaanetooc lhaac enlhet almaasen. Paej catalhnooc moya’naeclha ngcapco tengma.
paha’ a’soc acvesey’ (quen.). Paha’ aptomha yengmen-ascoc apqueleeyvomaclha yengmen ava’lhoc. Apna’aymacoc eeca’ actomha queleelec, napnecteng, semye’, phaaneng, penec nahan mooc.
pa’lhama-pyempehec a’soc acvesey’ (quen.). Lhama nemesma apvesey’ pa’lhama-pyempehec, apvanquec hengya’macsec as, engyenamtohoc nahan yaamet. Eeca paej cayetnac paana’teem pac senga’heem sentaclha nlhoho’, paej calhnooc nemesma yaamecyeyva nahan acyeyva. Pooc apangcoo eeca’ apvesey’ selhaayelh, naasevhen, nemesma-cpaasyam’ nahan mooc nemesma.
paltoosa a’soc acvesey’ (quel.). topadora. Paltoosa actomha maaquina alyeengamoo yaamet yo’yaam’ ca’alhnacsec nalhma’. Enlhet apquelteem alyengaam-yaamet. Yetneec paala ac angcooc as paltoosa, avanquec nahan cametmoc pangcalhva nahan calaanac aamay-neeten. Amancoc eeca’ actomha vaamlha taava’paoc maalha cadeena. Eeca’ as nempayvaam nac hay’ „paltoosa“ ayenyem’a lengco payvaam.
pamlhec a’soc acvesey’ (quen.). Pamlhec actomha manten acma apyelhna apquemha nalhma’. Alyevey’ eeca’ apva’ as pamlhec, taan nahan alyevey’ apelhnamoc. Apyelhna acyetna congne lhoop’actec, apyelhna aysecsec eeca’ actomha paana’teem. Engvanquec angmom’ as pomlhec apyelhna aysecsec yo’yaam’ calnaapoc yaapa acyetna nlho nengyemseem acnoo nac eya’nec yaapa engmenec, nataamen angna’tamoc apyesecsa’aoc apnamcolha yaapa. Aptomquec naat enlhet nanooc as pomlhec apyelhna. Pooc apangcoo eeca’ catteye nahan setelmel. Pamlhec, nooc mooc pomlhec nahan yaatpomlhec. Etnohoc enlhet: „Yaatpomlhec apyelhna pa’ atengya’, yaapa pa’ alnaapoc.
pan a’soc acvesey’ (quen.). pan. Pan aptomha quelpasmongaam apquenyem’a seppoyoompac yeplom acyephescama pan-apactec. Sejjj antooc pan nengelaaney’ engangco’. Pan aptomha alhnangcoc nengvetay’, ho’sa’a nengmaycamca’a valay apayvaam apvesey’ pan. Yetnee eeca’ apquelteemaclha pan: pan apangco’, pan-apcaatec nahan pan apmopses.
pan-apactec a’soc acvesey’ (quel.). levadura. Pan-apactec actomha ayenyem’a alaanammalhca nepeyaam’ yo’yaam’ angmom’ naysecsa nengelaaney’ pan yo’yaam’ cayephecsec seppoyoompac. Elma saat pan-apactec, lhaa ntamhac meeme heyanya secya’sa lmaasen.
pan-aplhangcoc a’soc acvesey’ (quel.). horno. Pan-aplhangcoc actomha yo’yaam’ angelvetec taalha congne’, nataamen anga’lhengsec nengelaaney’ pan. Engvanquec angelaanac pan-aplhangcoc yaatephaymaca’aoc nahan yaamongvayca phaapac yo’yaam’ eta’melec pan. Yetneec nahan apquelaanammacpelha pan, eeca’ actomha acyevey’ aplhangcoc.
pan-aptahanma a’soc acvesey’ (quel.). bandeja. Pan-aptahanma acvesey’ taava’pac molaaney’ maalha poco yo’yaam’ angnengquenec nengelaaney’ pan, nataamen anga’lhengsec pan-aplhangcoc yo’yaam’ angmakhetsec. Yetneec acteemaclha pan-aptahanma alyevey’ nahan atqueetsec.
pang a’soc acvesey’ (quen.). 1 • Pang aptomha acma apma’aoc apquemha nalhma’. Pang apyelhna cnaat mocteem mayvac yo’yaam’ calhe’ ecyepetsa popyet apyengmenec. Paej eeque ngcata’melooc angeltelhnalhcac antooc pang apyelhna, nataamen etyapoc hecma engyempehec. Calmam’ohoc naat quelvaana’a pang apma’aoc yo’yaam’ cataalhaa’, eeca vaamlha’ apma’aoc anglapamca’a acyepetcay’ actam taahap ac. Pooc apangcoo eeca’ acpet nahan yammacpet.
2 • rallador. Pang apvesey’ pangcooc a’soc molaaney’ yaamet-nekha’ acyepetcay’ pathapayaam’ molyangcalhcatma laava nahan moltecpaycaoc laava yo’yaam’ callaahac quelvaana’a seppo pyengmenec.
pangcalhva a’soc acvesey’ (quel.). tajamar, charca. Cametmohoc maata’a tracta pangcalhva yo’yaam’ caytec yengmen, nataamen cayhangvatac maata’a vaetque nahan noolheng. Mengyacsehec vaalha’ay’ ey’acsec pangcalhva yo’yaam’ eynamcoc yengmen. Camaamaac acyav’aclha’, nataamen cayeecohoc yengmen pangcalhva, catyapoc quelasma nahan mooc yengmen-ascoc. Mooc nengeltemeem eeca saanga. Pangcalhva pa’ ay’acsec yo’yaam’ ayacvomoc yengmen secyasseeycaoc seyanma. Calyemyesamcohoc apaava quelvaana’a pangcalhva.
pangcalvoc a’soc acvesey’ (quen.). Pangcalvoc aptomha apteyaascamca’aclha’ acyetnamaclha yengmen. Aplom pangcooc as pangcalvoc, actomha nhan alyelhvaseem apmancoc. Yetneec nahan aptomha yaatepangcalvoc, eeca’ aptomha yaam apyevey’, alyelhvaascam’ apyempehec nahan apmancoc. Pooc apangcoo eeque nhan na’ta’ nahan yaatna’ta’.
pa’savalval a’soc acvesey’ (quel.). Pa’savalval actomha lhama naata aleeyva nalhma’ nahan amyep. Cayangcohoc pa’savalval aamay ’va’lhoc alhta’a. Pa’ayveec maata’a pa’savalval acvaclho nlho’ alyepvay’aclha’. Talhnooc capa’ayoc as pa’savalval ayenyem’a caamquetvocmec lamengco-cyevey’. Pa’savalval actomha acta’mela, avanquec hengya’ascaasengvaclhoho cnem’ alyepvay’aclha’, nataamen apteyapmaclha nhan peyem.
pascaamop a’soc acvesey’ (quen.). 1 • libélula. Pascaamop aptomha lhama ascoc apquempay’o acyetna nooc-nekha’ aplhempancoc. Etavhoc paaya as pascaamop. Apvanquec nahan emoctac enga’tec, nataamen caytec angcaaven enga’tec. Pascaamop, nooc mooc pascaamoc.
2 • Pascaamop nahan nengeltemeem nengmasqueem enga’tec acnoo nac yepheec saat angcooc enga’tec cooneng lhoyquela neeten, nataan angveta ngcaaven, eeca’ ’so apqueltemeem enlhet pascaamop.
pascapma a’soc acvesey’ (quen.). Pascapma aptomha lhama nengmasqueem acyepheem engyempehec acyetnamoo ngcaaven congne’. Apneec maata’ enta’la’ pascapma nahan engyovhac. Avanhec naat apna’tavascama enlhet nanooc as pascapma, quelhvoo eeque paej. Paej naat angya’ascamcoc apquenyemay’aclha’ as pascapma.
pascapma-yaamet a’soc acvesey’ (quel.). Pascapma-yaamet actomha lhama manten. Quenmeec pascapma-yaamet amyep lhoyquela neyoolhma’. Apcacnaaycam’ naat pascapma pac enlhet, nataamen eta’melvomoc quelhvoo’.
pascongcong a’soc acvesey’ (quen.). Pascongcong aptomha ascoc aclom apqueleeyva congne lhoop’actec. Cas hentaclhec pascongcong. Pooc apangcooc pascongcong na’tamaaleng nahan ya’yempe’oc.
pasmaalhca’ a’soc acvesey’ (quel.). Pasmaalhca’ acvesey’ lhama apyav’a apca’naeclhoo. Va’ac angcooc neeten pasmaalhca’ ayaamqueta yetsay’, nataamen emascoc peyaam’. Mongvetyehe eeca’ amamye yetsay’ pasmaalhca’ peya’ apva’lhoc. Pasmaalhca’ actomha enlhet laaney’oo-cnem’ pac. Melquenatsehec maata’ ayaamqueto lamengco-cyevey’, nataamen pasmaalhca’ cavac engyetsecsooc alhta’ aysecsoo’.
pat adjectivo-ngyaalheng’. rápido. Paaat apquenyeem lhaapen, montetam’ehe’. Pat engyenyehec noolheng. Pat lhaa ptamhac lengco caamyon ’pac, paej lha’ etay’ac moctaalhoscama chaapa nekha’ ’may. Paaat que nhan apquenyeem sevhen nac a, montetam’ehec angya’macsec. Pat ayenyeem secleeta nac lha, acyevey’ cvesey’ naysecsa estreelya ac, taan atquetsec alhaaye’. ¿Pat lho teema nac secleeta lha?
pataam-vaetque a’soc acvesey’ (quel.). Pataam-vaetque nengeltemeem lhama caamyon acyevey’ alpataamoo vaetque.
pathapayaam’ a’soc acvesey’ (quel.). lata. Pathapayaam’ actomha lhama a’soc alhangcoc mepque aatong. Hemees pathapayaam’, yengmen co’o pa’ aynec. Apquelmeec lhaac taata a’net pathapayaam’ nengyaamoo. Pathapayaam’ lhaa csaoc secmongcalhna pelhmoc. Seclhooc naat nengelvay’a, vaamlha cnaat lhama pathapayaam’ nenlhoy’ quelayca actec, macva nahan yaampa’at actec.
payhameoc a’soc acvesey’ (quel.). Payhameoc actomha a’soc-navhac acteyaasaamca’a nalhma’. Aclom angcooc as payhameoc, maalha semheng. Angna’aymacoc eeca’ secaayahan, pacve’ nahan paclhanma-neeten.
Payhe’ apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Payhe’ actomha pcaoclha’ enlhet payhoo Lhaapangcalvoc. Apquelvayveeycamquelha’ enlhet nanoo’ ayenyem’a lhnec naat apvenneeycam’ pooc apyoholhma’. Nataamen apquelvayveeycamco vaamlha nepva’a tengma as apcaoclha Payhe’.
payheem-vaahec a’soc acvesey’ (quel.). mano de almirez. Payheem-vaahec acvesey’ angcooc a’soc almaycam’ quelvaana’a yo’yaam’ cateclhooc teves a’alhva va’lhoc. Mooc nengeltemeem eeca yenaana’.
payheeycaoc a’soc acvesey’ (quel.). Payheeycaoc acvesey’ a’soc alhaata’aoc molaaney’ ayenyem’a taam’aahac acnoo nac, yetneec aayen’ payheeycaoc ac, nooc mooc vanteeta payheeycaoc ac.
payhoo preposición. en, cerca de, junto a, encima de, hasta. Soomcom’-Yelpa’ acvesey’ lengco pcaoclha’ payhoo Ya’alve-Saanga. Apnam’ toolhay payhooc ma’a nepeyaam’. Actengya’ac lhaac limon payhoo nac Yaamelquet-Acyevey’ a. Aptamham’ ne’ elhta payhoo Lhaapangcalvoc seta’. Acvet’aac lhaac queltaalhquescama payhoo a, aatong ’pac seta’. Yelhneec lhaac payhoo eepa’tec vayca, taan selteclhaalhcoo seyenmaclho neeten. ¿Lha’a silya lhcaac? – Lhaa cvet’ac a, payhoo tengma. Epquen’ valte payhoo meesa. Acvet’aac lhaac popyet payhoo lhyeenep. Mooc nengeltemeem acvet’aac lhaac popyet ma’a lhyeenep. Aclhengque’ elhta payhoo nepeyaam’. Lhama cnem’ saat ay’acsec payhoo nelhqueyha. Aclhengque’ elhta payhoo Lhaapangcalvoc, taan acpayhoo lhcahayaam’ seyeelhyacmo.
paj interjección. Pajjj lhaa ntamhac ayenmonga secleeta hac amnec. Acleng’aac lhaac ayenmonga yenmongaam payhoo nalhma’. Pajjj lhaa ntamhac ayenmonga. Papajjj naate ntamhac anaata alpa’lhamaycam’ naysecsa cmaamay’.
pecman a’soc acvesey’ (quen.). Pecman aptomha ascoc apteyaasaamca’a maata’a nalhma’. Apyenquec a’soc eema ac as pecman, paej eeque plhengaam, vaamlha pquenaatveyaam’ a’soc-navhac actenaclha’. Apna’aymac apangcooc apquelvesey’ seecpa nahan sengquenmelh. Eleecsohoc pecman ac semheng sectooscama yaptec.
peehe a’soc acvesey’ (quen.). Peehe aptomha lhama a’soc-navhac maalha pooma, eeca’ acpa’alyey’ apcapoc, vas nahan apopheoc. Apvanquec maata’ engyenamtec peehe maaset nahan mooc yaamet. Pooc apangcoo eeca’ poohohoy nahan pooma.
peesemhe’ a’soc acvesey’ (quen.). Peesemhe’ aptomha nemesma maalha engmooc ayenyem’a paej acmasom hentaclhec. Etavhoc nec naat enlhet nanooc as peesemhe’ aphaapetec. Mongenatsehec angvetac as peesemhe’, alya’yeem aptaalhamaavo’.
Peesempo’o apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Peesempo’o actomha nahan apcaoclha’ acvesey’ payhoo Paeclha’pe’. Quelhvoo eeca tengma pangca’aoc enlhet as Peesempo’o, aplha’maeclhee eeque quelhvoo’. Apnam’ co’ ena’aymacoc payhoo Peesempo’o.
peetec a’soc acvesey’ (quel.). peine. Peetec actomha lhama nempayvaam alhnangcoc ayenyem’a mocya’vaatsaeclha nempayvaam vaetque-ngquepeetec. ¡Mee, peetec ac! Pa’ ala’alhnacsec eeva’. Hemees saat peetec ahac, lhaa ntamhac seema heyanya.
peetem a’soc acvesey’ (quen.). piojo. Apqueleeyveec peetem congne’ engva’. Peetem, aptalhneec nahan empa’tec, nataamen ecpelcohoc aplha’ma nac a. Almopoy’ eeca’ appoc peetem. Yetneec na’atque’ apteemaclha peetem. Lhama peetem apaasyam’, pooc eeca’ apmopoy’ nahan apyelhvaseem. Yetneec maata’ acmaalhay’ mooc quelvaana’ actomha peetem apto’.
peetempoc a’soc acvesey’ (quen.). Peetempoc aptomha yengmen-ascoc maalha ampenec. Mooseec antavacsec as peetempoc, quelhvooc engyelhcahammac peyaam’. Apna’aymacoc eeca’ actomha maaleng-aasa-pcapoc, penec, queleelec, pooyet nahan mooc.
Peetempoc apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Peetempoc actomha pcaoclha lengco phalhnangca’aoc payhooc ma’ actalhnengvaamlha-cnem’. Aplha’mooc quelhvooc lengco as Peetempoc nahan sevhen.
peeyem a’soc acvesey’ (quen.). Peeyem aptomha apmopses antooc apyengmenec nahan apenmo’. Actomha alyaatectama apyapmooc. Mehengelyootehec angengcoc as peeyem, vaamlha sengeltaclhama. Apna’aymacoc eeca’ aptomha yavhan, yaanec nahan yaamyavheene’.
Peeyem-Quentem’ apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Peeyem-Quentem’ actomha pcaoclha’ enlhet nanoo’ payhoo Lhaapangcalvoc, quelhvoo eeca’ apcaoclha lengco pangco’. Aplha’mooc lengco as Peeyem-Quentem’. Peeyem-Quentem’ ayenyem’a lhnec naat aptalhnama peeyem quentem’ avhac.
peeyem-yaamet a’soc acvesey’ (quel.). Peeyem-yaamet actomha lhama manten actomha alyaatectama elhnamoc nahan alpeyvomoo lhquepcoc.
peeyet a’soc acvesey’ (quel.). ceniza. Apeeyet acvesey’ pa’at acmeeta taahap ac. Paapeyo apeeyet actomha lhne’ elhta nengmaycam’ yo’yaam’ angya’passec seca’ ayetcoc angquelvaan, nataamen alvena’teem ne’ elhta caltemhec aava’. Paej cata’melooc angeltaammam’ as apeeyet, calpaysemsec engmancoc. Acvet’aac lhaac paapeyo apeeyet mocvatneeycaoc
pehen a’soc acvesey’ (quen.). Pehen aptomha yaamet apquemha amyep. Caymaalhqueec maata’ angelengcoc yo’yaam’ angeneclhac alhaaye’. Selhteec sej antooc as pehen apyelhna. Apna’aymacoc eeca’ altomha teves, moctec, aycaaha nahan taayet. Yetnee eeque nhan yaatepehen apquenyem’a mooc nekha’. Sej ampetsesam’ apyelhna as yaatepehen.
peheya’ a’soc acvesey’ (quel.). 1 • patata. Peheya’ ayemha amyep actomha moyanma nahan acma acyelhna acnamco congne lhoop’actec. Sej antooc as peheya nengelteclhaycaoc vaetque cpelhmoc acyepetcay’ naatekhet nahan molcanma. Yetneec alteemaclha’ angcooc peheya’ acnoo nac yaamvalay peheya’, catay’ ayetca, teves peheya’, yapte’ epva’lhoc, paasya’ aysecsec, paasya’ alhcapoc, mopoy’ aysecsec nahan mooc. Hengvomsohoc taap peheya’ naysecsa peya’ apva’lhoc nentom actomha nlho mepquelha nentom. Sas angenec maata’ acyav’aclha peheya’.
2 • Yaampeheya eeca’ ayemhaclha payhoo nepeyaam’. Nooc mooc acteemaclha peheya’, eeca’ actomha mooctemaclha’ aymes, maalha pelhmoc ava’lhoc.
pelco’ a’soc acvesey’ (quen.). Pelco’ apvesey’ lhama naata acteyaasaamca’a nalhma’. Apquetquetsec yekhe’ as pelco’, noo nac a, salh.
pelhmoc a’soc acvesey’ (quel.). aceite, grasa. nengellhengaanemseeycaoc: acpelhmoc/pelhmoc; aptepelhmoc; entepelhmoc Avanhec lhaac acpelhmoc vaetque. Sej antooc aptepelhmoc peyem, aasec eeque ngcatyapohoc engma’aoc. Avanhe eyla ptepelhmoc lhaapen. – Aa ye, aptomha pmelay’. Veelas actomha molaaney’ yaamacpelhmoc. Sas nahan angelaanac engangcooc veelas nengmaycam’ vaetque cpelhmoc. ¡Pelhhhmoc angcooc lhaac aapetec secmaam! Acmeec lhaac pelhmoc. – ¿Lha’ acteema pelhmoc, macva nlho pyengmenec? – Haave’, yaateypeepa lhcaa pyengmenec. Sepee’, hetengyasques pelhmoc seema’, aapetec pa’ angvahanec.
pelhmoc-yaamet a’soc acvesey’ (quel.). Pelhmoc-yaamet actomha manten ayemha yengman. Avanquec caltectepamcoc hay’. As manten nenganquescama engva’ yo’yaam’ cavanmehec quelhvooc empa’tec, capaysamo’ ’sa maata’ engva’.
pelhnaanec a’soc acvesey’ (quel.). aclha’maclha’: pelhnaanec’a/quelpelhnaanec’a Yetneec pelhnaanec ma’a nalhma’ actomha nalhma mocvatneeycaoc. Apcanmeec naat maata’ enlhet nanooc ya’teepa nahan caaya as pelhnaanec. Taaac naate cyelhna angenec mocvatneeycaoc nac hay’.
pelhnelmel a’soc acvesey’ (quen.). Pelhnelmel actomha lhama anaata yaam acyevey’ maalha sapop, acyaapa’mateem eeque pva’.
pelhpaa’alh a’soc acvesey’ (quen.). 1 • arco. Pelhpaa’alh actomha molaaney’ yaamet mokhaalheescama yeplom taame etcoc. Pelhpaa’alh aptomha yenmongaam pac enlhet nanoo’ yo’yaam’ enempa’vomoc a’soc-navhac. Yetneec nahan aclhaalhma acvesey’ ya’angca actomha acma ahamtec nav’a. Quelhvoo eeca maalha acya’mongaeclha pelhpaa’alh acvesey’ yenmongaam.
2 • Yetneec lhama pcaoclha’ acvesey’ Lhepelhpaa’alh nahan enlhet apvesey’ Pelhpaa’alh’ay’.
pelhpopaasec a’soc acvesey’ (quel.). Pelhpopaasec acvesey’ lhama anaata atquetsec, acmovaan eeca’ acpayvaam. Nengamquec ne’ elhta angcoo nseca’ anaata nac hay’, nataamen acmovaan acpayvaam ne’ elhte ngcatnoho’. Pelhpopaasec actomha acpaasyacmoo acpoc, angquenyec eeca’ acyaatectama, taan acyaatectama nhan aava naa’at.
pelhtetma-plhaapen a’soc acvesey’ (quel.). Pelhtetma-plhaapen acvesey’ lhama nemesma yaam acpelhpopoy’ actomha mepque senga’heem sentaclhama. Capelhteetohoc apelhcapoc lhaapen as nemesma nac hay’. Angna’aymacoc eeca’ naasevhen nahan pa’lhama-pyempehec.
pelhye a’soc acvesey’ (quen.). Pelhye aptomha lhama naata. Mooseec hempelhyohoc as pelhye naysecsa nenlhengaam nahan naysecsa nengma. Eeca’ ’so ptomha pelhye pangco’. Yetneec nahan yaatepelhye actomha acvena’teem apma’aoc. Epelhyahavooc lhaac pelhye seyenmaclho neeten.
pelhye-pma’aoc a’soc acvesey’ (quel.). Lhama a’soc acvesey’ pelhye-pma’aoc mocyetquescama pelhye apma’aoc actomha almaycam’ quelvaana’a. Pelhye-pma’aoc actomha almaycaoc aava quelvaana’a. Yetneec nahan yaatepelhye-pma’aoc almopoy’ alyenmomoo. Quelmeec lhaac meeme pelhye-pma’aoc alpaasyam’ yo’yaam’ calatsec aava’.
pelten’ a’soc acvesey’ (quen.). 1 • luna. Pelten’ aptomha pvesey’ pangco’ yo’yaam’ etootsec vaamlha’ alhta’a. Yetneec maata’ apquelteemaclha pelten’ acnoo nac apta’heem actomha vaamlha nengvetay’ naapokha’, nahan pelten’ apya’yeemoo. Angvetohoc maata’a pooc pelten’ apsekhaycaoc nahan apquelpooleeycaoc. Etyepvomhoc pelten’ aphalhnangcoc payhoo talhnengvaamlha-cnem’, nataamen antemhec nengvet’a: „Que elyoho, tepquec pelten’ aphalhnangcoc“. Vocmec maata’ a’net semaana aptootquescama as naalhpop, nataamen a’net semaana mokham acvaeclhoo aptelhnengveeclho.
2 • mes. Penneelha pelten’ ne’ elhta paa vatac seta’. Pooc pelten’ alhta seyenyectamo apnaycamcolha yaateypeepa hac, nataamen aplheena lengco pooc pelten’ saat cavatac ayemhayquenta soolya’yem yaateypeepa’. Angelya’acsec saat Na’teema-Amyep quelhvooc pelten’ nac hay’ ayenyem’a caaya-cyelhna lhne’ elhta saat. Yetneec maata’a pelten’ apvay’aclha peyaam’, acvay’aclha cmaahat nahan acmaamay’aclha’. Neplhet pelten’ actomha nengnaeclhelha’ escuela nahan peya’ apva’lhoc.
3 • Yav’aclhoho mokhetma, yetneec ayelhpa’anma apquelvesey’ pelten’. Ayeenooclha’ anyo, yetneec apcaanet pelten’ apquelvesey’ enero nahan febrero. Eeca’ ’so pelten’ nac hay’ nengvetay’aclha’ acyelhna nglapamca’a acnoo nac yaateypeepa’, alyev’a’va’ nahan soolyaatectama. Febrero eeca’ apteeteeycaoc marzo actomha ayeenmooclha’ escuela. Abril eeca’ actomha apquetsepmaclha Jesus nahan aplhaatekhangvaycamlha’. Nengvet’aac nahan maata’a vaalha’ay’ as pelten’ nac hay’ abril, nooc nahan apteeteeycaoc pelten’ mayo. 14 nahan 15 de mayo eeca’ actomha acnem’ ac apqueltamhaeclhelha’ aplhapca’vooc valay. Pelten’ junio eeca’ aptomha ayeenmooclha’ acmalhqueemoo lhma’ maalha apyetseeycam’ peyaam’, nataamen etyamoc pelten’ julio. Pelten’ julio nahan nengnaeclhelha’ escuela yo’yaam’ angellavsec nengyampay’ a’net semaana. Pelten’ agosto eeca’ actomha mepquelha’ acyelhna nahan mepquelha nentamhaycam’. Pelten’ setiembre eeca’ actomha alyepvay’aclha’ nahan pelten’ actomha quelyemnaanec pelten’ apangca’aoc nahan quelvaana’ yetcooc. Setiembre ayaamqueta penneelha pelten’ maata’ acmaamay’aclha’, nahan pelten’ octubre. Nataamen angvetac alhcahayaam’ acyevey’ nahan acmaahat. Octubre nahan noviembre actomha nengelaanqueclhelha’ amyep yo’yaam’ angelcaoc saat nahan acvaycamlha maata’a nneelha’ escuela. Pelten’ diciembre eeca’ actomha apteyaycamlha seca’ apquetcoc apvesey’ Jesus nahan yo’yaam’ angelmelascalhcohoc a’soc engac nahan actamhaclha nneelha mokhetma.
4 • Nooc nahan mooc calheenohoc maata’a quelvaana’ acvaclho nac pelten’ ac a acnoo nac quelvaana’ acyamasma actom.
pelten’-aplhaata’aoc a’soc acvesey’ (quel.). vía láctea. Yetneec nec nahan pelten’-aplhaata’aoc neeten acnoo nac angvetac maata’ actemyeescama acmopoy’, nataamen lha’mooc apyav’a nepyaava’. Pelten’-aplhaata’aoc actomha apca’naeclhoo apyav’a. Cayeeyhohoc alhta’a as pelten’-aplhaata’aoc. Acvet’aac lhaac selyahavoo neeten pelten’-aplhaata’aoc actemyesa acmopoy’.
pelten’-apmenec a’soc acvesey’ (quel.). calendario. Pelten’-apmenec actomha vaetca’hac molaaney’ yo’yaam’ angya’sengveclhohoc maata’a nengvomlha pelten’. Mooc nengeltemeem pelten’-aptamnec. Lhama pelten’, yetneec maata’a 28, 30 nahan 31 acnem’ lhoyquela aptamnec, paej taap. Moclham’a aptamnec, yetneec maata’a yaamlamengco nahan lamengco angco’. Mongenatsehec maata’ angvetac acyelhvaseem actaalhamaavo’ aptamnec, eeca’ ’so ctomha yaamlamengco nahan lamengco angco’.
pelvaapa’ a’soc acvesey’ (quen.). Pelvaapa’ aptomha lhama anaata apqueleeyva yengmen acnoo nac pangcalhva. Etavhoc pelvaapa’ eehem nahan ascoc. Apna’aymacoc eeca’ actomha metecteng, vaateesa’ nahan mooc anaata.
pelvet a’soc acvesey’ (quen.). Pelvet acvesey’ lhama anaata alyamay’ acnoo nac setesves. Yaam apyav’oo eeca’ as pelvet acnoo nac peyecyec. Pelvet eeca’ actomha yengmen-ascoc.
peloota a’soc acvesey’ (quel.). pelota. Peloota actomha a’soc alaanammalhca’ acyeptayqueclhoo neeten acma ayennamaam congne’. Sej angnaayoc engmenec as peloota nahan engmeoc. Peloota actomha a’soc alhnangcoc, ya’yeem eeca’ actomha nanooc peloota pac enlhet. Yetneec na’atque’ alteemaclha peloota: engmenec angcoc, engmeoc angcoc nahan engmenec angcoc, eeca’ atquetsec alhangcoc moctavascama nahan apaava moclha’taam congne ysecsec. As nempayvaam nac hay’ „peloota“ actomha nengelya’mongaam ayenyem’a valay apayvaam. Maases peloota ngquenyem’ac apyampa’a nseca’a. ¡Mopvaan peloota enlhet nac a! Quelva’ac lhaac quelvaana’a tengyay’ peloota. Lha’mooc lhaac tengma peloota lhangcoc.
Pemhet apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Yetneec lhama pcaoclha’ acvesey’ Pemhet taap Lha’acme-Taalha.
penec a’soc acvesey’ (quel.). 1 • Penec actomha nahan yengmen-ascoc. Yetneec penec atqueetsec nahan alyevey’. Calpa’ayvohoc penec ma’a pangcalhva. Catlhoho eeque nhan tengma engac yo’yaam’ caylhanmoc. Yetneec nahan acvesey’ yaamampenec actomha acmasom hentaclhec. Angna’aymacoc penec eeca’ alvesey’ semye’, phaaneng, queleelec, colooloc, napnecteng, maaleng-aasa-pcapoc nahan peetempoc.
2 • Penec actomha nhan alpasmaeclha’ alvesey’ yengmen-ascoc. Nataamen catnessohoc maata’a na’sa acvesey’ penec seca’a cay’aasaamco nac acvesey’ angcooc a.
penlha’pang a’soc acvesey’ (quen.). Penlha’pang aptomha lhama anaata acpelhpopoy’ apva’ nahan alyelhvaseem apmancoc. Epa’ayvohoc maata’a penlha’pang talhnaam’ nahan alhto’oo’. Queleeyveec maata’a vaamlha naalhpop as penlha’pang, eeca pat apquempay’. Pooc apangcoo eeca’ apvesey’ seenhec nahan poopen’.
penlha’pang-yaamet a’soc acvesey’ (quel.). Penlha’pang-yaamet acvesey’ lhama manten ayoholhma’. Quenmeec penlha’pang-yaamet payhoo amyep nahan nalhma’.
pensec a’soc acvesey’ (quel.). Pensec actomha mocmaycam’ acvesey’ semheng ayenyem’a acteemaclha’ angco’ cpenseem aypacyec. Eeca’ ’so yenyem’a acteema cvesey’ pensec. ¡Lheng, pensec! lhaa ctomhac seyeevamca’a stooscama. Paej angvet’ooc pensec, nempa’vocmec lha’a, lhaa ntamhac seema’ aclheena actooscama.
Penseem-Menlhay apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Penseem-Menlhay acvesey’ actomha acyetnamaclha yengmen taap Nahangvet. Eeca coo lengco pangcoo pcaoclha quelhvoo’. Penseem-Menlhay ayenyem’a acvetammalhco lhnec naat menlhay acpenseem, taan acteema cvesey’ Penseem-Menlhay.
Penseem-Pophehec-Amyep apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Penseem-Pophehec-Amyep actomha lhama pcaoclha taap Vehensen. Lengco phalhnangca’aoc eeca tengma pangca’aoc. Lengco cnaat quenyemay’ac acvetammalhco acya’vateem apophehec, nataamen acteema cvesey’ Penseem-Pophehec-Amyep.
pengca a’soc acvesey’ (quen.). Quenmeec pengca amyep. Yetneec apma’aoc as pengca, cas anteengvomoc, maalha taalha. Yetneec nahan apyelhna pengca congne lhoop’actec actomha acyevey’ angco’. Cayetnamhoc nemesma a’alhva pengca phaapac apyelhna nahan yaanec. Quenmeec nahan yaatepengca nalhma’, cas nahan apma’aoc anteengvomoc.
pengyoholhma’ a’soc acvesey’ (quen.). Pengyoholhma’ actomha lhama ’soc-navhac acpaasyam’ alyenmomoo pyempehec nahan apquela’alhnay’. Sas ne’ elhta catooc quelvaana’ anglavsooc as pengyoholhma’ yo’yaam’ catyamoc quelhvooc ayetca. Pooc apangcoo eeca nemesma-taava’, peehe, poohohoy, pooma nahan mooc a’soc.
pesquesca a’soc acvesey’ (quel.). sombra. aclha’maclha’: pesquesca’a Sas maata’ anlhec pesquesca naysecsa cmaahat. Nengnam’ lhaac cooneng pesquesca haavoc nengyenamco ca’a. Acyevey’ pesquesca ac yephopay’. Acyelhanmeec pesquesca ac yaamet naysecsa cmaahat. Pa’ ’lhec a, pesquesca ac nempeena, lhaa ptomhac seta’. Tooc paac henelhtengsec neeten, tamha’ svet’a pesquesca pac.
petcac a’soc acvesey’ (quel.). 1 • Angvensa’ac saat petcac ayenyem’a yavhan paap pac.
2 • Petcac nahan nengeltemeem alhnangcoc nengvetay’ actomha acmaases yo’yaam’ angensa’am’. Cahaney’ eeque mom’ enlhet acvesey’ nac hay’ chicle ayenyem’a alhnangcoc apvetay’.
petcamacpong a’soc acvesey’ (quel.). Petcamacpong actomha acvesey’ lhama yaamet atquetsec alpeyvomoo lhquepcoc nahan alyaatectama elhnamoc ayemha nalhma’. Sas angelaanac mentamaycam’ engac petcamacpong alhquepcoc.
peyaam’ a’soc acvesey’ (quen.). 1 • viento del sur, invierno, año. Peyaam’ apquelhcahayaam’ apquenyem’a payhoo nepeyaam’, alhcahayaam’ eeca’ ayenyem’a nelhqueyha. Paa eyla paycacpoc peyaam’, quey saat sec’aaseclha’. Queltemsam’ peyaam’ aatong tengma. Peyaam’ saat sec’aaseclha’. – ¿Lha’ aclhaanma ye?
2 • Peyaam’ apteeyam’ eeca’ acyeplooyacmoo appoc. Apteyacmec angcooc peyaam’, nataamen evatnohoc aava yamta’a. Nahan angvetac emoopac peyaam’ appoc neeten manten.
3 • Nengelvaclheec peya’ apva’lhoc naalhet mokhetma. Quey maata’a nengaoclha’ cavaclhac peya’ apva’lhoc, maalha pna’atque pelten’. Mengyacsehec engyelhcahammac peya’ apva’lhoc amamye’ apteeyam’.
4 • Alhta aptomhac enlhet apquelmalhnaa: Hengelta’melques mokham aplha’maclhoho peyaam’ engmomye’.
peyaam’-paava a’soc acvesey’ (quen.). ropa de invierno, campera. Peyaam’-apaava apvesey’ moyanquescama peyaam’. Naysecsa peya’ apva’lhoc, yetneec nentalhnaeclha maata’a peyaam’-paava aptomha apyemtalhnama yo’yaam’ angyelhaanemsec eequey. ¡Haave’ apquelhyavay’ peyaam’-apaava, vaamlha’ apyemtalhnama!
peyaam’-pascoc a’soc acvesey’ (quel.). Yetneec lhama anaata acvesey’ peyaam’-pascoc. As anaata nac hay’ actomha acyelhvaseemoo ngquenyec. Mongenatsehec maata’ angvetac as anaata nac hay’, nataamen etyamoc saat nahan peyaam’.
peyecyec a’soc acvesey’ (quen.). Peyecyec actomha lhama naata yengmen-ascoc. Queleeyveec maata’a peyecyec payhoo pangcalhva nahan ava’lhoc. Sas angelaanohoc as peyecyec, alyaatectama apva’, yaam alyelhvaseem eeca’ aava pcapoc. Apna’aymacoc eeca’ alvesey’ metecteng, vaateesa’, setesves nahan mooc anaata.
peye’-eptom a’soc acvesey’ (quel.). Peye’-eptom actomha lhama manten ayemha amyep. Manten nac hay’ actomha alvena’teem alhquepcoc nahan acma acyelhna. Cacsehec caylhec as manten nac hay’, mengyacsehec nahan etooc peyem. Sasss nahan angelaanohoc elhnamoc altomha almopoy’ alpa’alyey’ maalha pyav’a.
peyem a’soc acvesey’ (quen.). iguana. Peyem ’pangco’ aptomha a’soc-navhac apqueleeyva nalhma’ nahan amyep. Sej antooc aphaapetec as peyem. Peyem aptomha apna’aymacoc pooma, peehe, setaaha’ nahan pooc, eeca’ apqueltomha apquetqueetsec, peyem eeca’ apyevey’. Alcoc saat apyempehec peyem, caya’anmong saat soolya’yem secmesa saat valay.
peyem-’pascoc a’soc acvesey’ (quen.). Peyem-’pascoc apvesey’ lhama ascoc alaapongmatmoo apa’ta’aoc. Aptepquec peyem-’pascoc nataan alyepvay’aclha’, nataamen etyapoc nahan peyem. Apna’aymacoc eeca’ actomha teeneeycaoc nahan aasec-ascoc nahan mooc ascoc.
peyem-yaamet a’soc acvesey’ (quel.). Peyem-yaamet actomha lhama manten. Nentekhanquesquemquec nentooscama semheng peyem-yaamet nengmaaya’aclha’ aava’ lhoyquela ayquepmenaoc yo’yaam’ catnehec acmovaan catekhaanec peyem. Acyelhna as peyem-yaamet actomha maalha nyekhe peheya’ acyelhna, vaamlha’ atqueetsec alya’yeem. Antaammoc, taan calenmong.
pekhang a’soc acvesey’ (quen.). 1 • Pekhang aptomha anaata apquetquetsec. Pekhang apangcooc capvanquehec emenyelhec tata’a, vaamlha’ aptengyay’ aptom yaampa’at.
2 • Yaatepekhang eeca’ aptomha lhama anaata apca’yenmoo tata’ ayetcooc, castohong eeca’ antahanyemsec yelpa’.
phaaneng a’soc acvesey’ (quen.). Apqueleeyveec phaaneng acyetnamaclha yengmen. Phaaneng eeca’ aptomha aphaana’teem. Aptomquec naat enlhet nanooc as phaaneng. Apna’aymacoc eeca’ altomha napnecteng, maaleng-aasa-pcapoc, peetempoc nahan mooc yengmen-ascoc.
plavhan a’soc acvesey’ (quel.). renacuajo. Plavhan acvesey’ angcooc lhama ascoc acpayheeycaoc aypacyec actomha yengmen-ascoc. Angvetohoc plavhan caleeyoc congne yengmen, aleeyvomaclha eeca saanga nahan acyetnamaclha yengmen. Plavhan actamha nyekhe penec ayetcooc.
pocta’amhe a’soc acvesey’ (quen.). Pocta’amhe actomha lhama yaamet acma acyelhna ayemha amyep. Sej antooc apyelhna as pocta’amhe. Sej nahan antekhaanec apelhnamoc. Pocta’amhe apelhnamoc actomha alyaatectama, apyelhna eeca maalha navsa cyelhna.
poctem’ a’soc acvesey’ (quen.). 1 • Poctem’ aptomha lhama yaamet apquemha amyep nahan nalhma’. Yetneec apelhnamoc poctem’ nahan apyelhna.
2 • Yaatepoctem’ eeca’ aptomha yaamet acyevey’ pvahac. Apyelhna actomha alvena’teem, apelhnamoc eeca’ alyelhvaseem. Avanhec pesquesca pac as yaatepoctem’.
Poctem’-Amyep apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Poctem’-Amyep actomha pcaoclha quelya’moc nekha’ aamay-neeten payhoo Armonía.
pocya’am’ a’soc acvesey’ (quen.). Yaamet apvesey’ pocya’am’ alpaasyam’ apyelhna. Acpaasyam’ nahan apyesecsec pocya’am’. Apyempehec eeca’ actomha paana’teem nengya’anma angcoc. Yensepva’actaac naat maata’a quelvaana’ as pocya’am’, nataamen aptamhaclho enlhet.
poco a’soc acvesey’ (quen.). plato. aclha’maclha’: quelpoco Poco aptomha yo’yaam’ angnengquenec nentom. Enlhet nanooc apqueltemeem a’soc-payheem. Yetneec nahan nengmaycam’ poco pyevey’ yo’yaam’ angelyemyecsec apaava nahan angya’passec yengmen seca’a. Tracta alhpehec ac, yetneec nahan poco angca’aoc. Alcoc saat poco pva’lhoc amamye sectoyqueclha’. Quelpoco pquetcooc saat almoc almaasen, sas lhaac vesey’ selan’o. Pocoo pac lhaac lha, ema pangco’, lhaa ntamhac meeme.
poco-phaapac a’soc acvesey’ (quen.). Poco-phaapac eeca’ apquenyem’a caaya pyelhna molpa’alhcatma. Taap naat apquelmaycam’ enlhet as caaya pyelhna naysecsa apyeneeycaoc yengmenaata, acvaeclhoo quelhvoo nac hay’. ¿Lha’ apya’sa poco-phaapac lhaac? Nentom pa’ ’yaavoc vayca.
pomaaneng a’soc acvesey’ (quen.). Pomaaneng, quenmeec ma’a nalhma’, maalha acvena’teem cayaava. Nenteclheclhemquec hay’, angyatmoc yengmen, taan angyenec. Quelhvooc anta’melvomoc nengya’anma eema nahan nengya’anma ngcaaven. Payhooc nahan pascaamoc enga’tec. Apna’aymacoc eeca’ napoolheng-yaamet, pocya’am’, queltecyavacsa’a nahan mooc.
pomaap a’soc acvesey’ (quen.). 1 • Pomaap aptomha a’soc-navhac apqueleeyva nalhma’. Eeca’ aptomha pomaap sentom nahan aplom. Apqueleeyveec maata’ apasmeeyqueclha’ as pomaap yo’yaam’ etooc mooc a’soc-navhac. Paava nahan ya’havay actomha apna’aymacoc.
2 • cerdo. Yaatepomaap eeca’ actomha a’soc-navhac moctooscama apqueleeyva tengma. Yaatepomaap aptomha apyevey’ pangco’. Yetneec apteemaclha yaatepomaap apmopoy’, apaasyam’ nahan apyelhvaseem. Sejjj antooc aphaapetec as yaatepomaap. Apqueleeyveec yaatepomaap ma’a Lhaapangcalvoc actomha moclha’maasqueclhelha’ yo’yaam’ angelmoc apquetcooc.
pomaapen’ a’soc acvesey’ (quen.). Pomaapen’ aptomha lhama yaamet apquemha nalhma’, atquetsec eeca’ apvahac nahan acma apma’aoc. Cas antooc pomaapen’ apyelhna altomha alyaatectama. Mengyacsehe tooc popyet as pomaapen’ apyelhna. Apna’aymacoc eeca’ alvesey’ yavhanma nahan queltecyavacsa’a.
Pomaap-Saanga apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Pomaap-Saanga actomha acvesey’ apcaoclha nekha saanga payhoo Poy’sesqueya. Enlhet naat apcaoclha nanooc as Pomaap-Saanga.
pomaap-yaamet a’soc acvesey’ (quel.). Pomaap-yaamet actomha pa’at ayectengaamoo acnoo nhan av’aoc nahan quelapmaaneng. Vas am’aoc elhnamoc as pa’at nac hay’ nahan acyelhna actomha yaam acyelhvaseem. Angna’aymacoc eeca’ alvesey’ paapeyo, av’aoc, quelapmaaneng nahan mooc pa’at.
pome’ a’soc acvesey’ (quen.). paloblanco. Pome’ actomha lhama yaamet acmopoy’ apyesecsec. Quenmeec pome’ payhoo tetpome’ actomha acyetnamaclha yengmen. Apquelpeyvomoo nac pome’. Tepquec pome pelhnamoc naysecsa cmaamay’ yengmen-’yetcooc. Sas nec angeneclhac peheya’ as pome pelhnamoc. Engvanque eeca’ angmom’ as pome’ yo’yaam’ angelaanac tengma engac atna’aoc, alyevey’ nahan atqueetsec.
pomhet a’soc acvesey’ (quen.). 1 • arco iris. Tepquec maata’a pomhet nataan acmaamay’. Pomhet actomha senlhecmooscama acteemaclha camasqueem acmaamay’. Yetneec aptaalhamaavo pomhet acnoo nac apyelhvaseem, apyaatectama, aphaana’teem nahan apyaapa’mateem.
2 • Pomhet nahan nengeltemeem a’soc molaaney’ taava’pac al-halheem alquenamteeycamca’aclha’ alumnos payhoo escuela.
pomo’o a’soc acvesey’ (quen.). Pomo’o aptomha a’soc-navhac maalha yecpa apqueleeyva amyep nahan congne lhoop’actec. Pomo’o, yetneec a’net apmeoc nahan a’net apmancoc. Apna’aymacoc eeca vesetse, tooma’alhta nahan yecpa.
pongva’ a’soc acvesey’ (quel.). Calhnamcohoc pongva’ congne lhoop’actec, atqueetsec nahan alyevey’. Mongenatsehec angvetac as pongva’, actaalhamaavo eeque yaam acyelhvaseem. Cayenyavhoc ayempehec as pongva’ ayenyem’a actamhaeclha’ ascoc. Pongva lhcaa ntamhaclhac seleclec. Nooc nahan angves, catneclhac nahan pongva’.
pop adjectivo-ngyaalheng’. 1 • muchos. Pooop lhaac vaalha’ay’ amyep. Alhnangcoc nengeltemeem eeca’ lha’mooc lhaac vaalha’ay’ amyep. As nempayvaam „pop“ actomha coo nalhma’ apayvaam.
2 • Pop lhaac ma’a nalhma’. Mooc nengeltemeem ca’alhna’voo’.
popcaaya a’soc acvesey’ (quen.). Popcaaya actomha lhama manten ayemha amyep. Nooc mooc nengelmaycam’ popcaaya, popcooya, enlhet nanoo eeca payvaam maayac. Mongenatsehec angvetac as manten nac hay’, quemhaapaam’ooc angentacsec apelhcapoc as popcaaya. Yetneec apelhnamoc acteemaclha’ alyelhvaseem nahan alyaatectama. Sas nec antooc apva’ as popcaaya, nataamen cayaaveclhac maata’ engyamaanong. Yetneec nahan yaatepopcaaya, noo eeca’ apteemaclha’, vaamlha’ ac apquemha nalhma’.
popyet a’soc acvesey’ (quen.). venado. Popyet aptomha lhama ’soc-navhac apteyaasaamca’a nalhma’. ¡Sej antooc aphaapetec as popyet! Mengyacsehec popyet etooc peheya’ ’va’. Yetneec maata’a popyet apquennaavo’ apquepet’aoc, quelvaan eeque paej. Pelhcaec hentekhaanec as popyet acpayhooclha lhcahayaam’. Actomquec naat popyet apca’heem taata. Noc, antengyac saat popyet, lhaa ptomhac haavoc.
popom a’soc acvesey’ (quen.). Popom aptomha lhama ascoc apmopvaan elaanac apyengmenec acmaases. ¡Sej antooc apyengmenec nahan apascoc! Yelhneec maata’a neeten yaamet aplhangcoc as popom, nataamen camakhengveesquemhoc alhcahayaam’. Cas apyettec hengmoctac popom, eeca’ mengyaayehec naat elcoc seta popom mepque apyenhaam.
poste a’soc acvesey’ (quen.). 1 • poste. Poste aptomha lhama yaamet ayenyem’a meemong molengqueem yo’yaam’ calhe’ elan’a mokhalhtaam moopeeyeen-yaamet. Yetneec nahan molmaycam’ meemong alvena’teem yo’yaam’ calhec alan’a tengma. Eeca’ as nempayvaam nac hay’ „poste“ ayenyem’a valay apayvaam. Atengyac saat poste yo’yaam’ angvahalhtamoc nepyaava tengma hac. Ala’ansamquec lhaac poste pquelyevey’ yo’yaam’ alaanac tengma hac.
2 • Yetneec nahan maata’a masengeltamhaycaoc acnoo nac: „Poste eyla aptamhac lheep, ¡elha eeca’!“
Poy’maaho apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Poy’maaho acvesey’ lhama ava’lhoc taap Salla’-Amyep.
Poy’maama apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Poy’maama acvesey’ lhama pcaoclha’ enlhet nanoo’.
Poy’pelco’ apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Poy’pelco’ acvesey’ lhama pcaoclha payhoo Paeclha’pe taap.
Poy’quenaateng apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Poy’quenaateng acvesey’ lhama pcaoclha’ payhoo Yaasec-Amyep.
Poy’sensa’ap apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Poy’sensa’ap acvesey’ lhama pcaoclha sevhen Peetempoc taap. Aplha’mooc sevhen ma’a Poy’sensa’ap. Poy’ nengeltemeem acmopoy’, sensa’ap eeca’ actomha anaata tquetsec. Sec’aaseclha pa’ ay’acsec Poy’sensa’ap. Nengelya’sa alhta Peesempo’o, taan apquelvocmo nhan Poy’sensa’ap sevhen.
Poy’sesqueya apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Colonia 20. Poy’sesqueya acvesey’ apcaoclha nanooc enlhet, quelhvoo eeca’ apnamca’a lengco. Aplha’mooc quelhvooc lengco as Poy’sesqueya. Apneec nahan lengco hac ma’a Poy’sesqueya.
Poy’taahap apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Poy’taahap acvesey’ lhama pcaoclha’ enlhet nanoo’.
Poy’tetet apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Poy’tetet acvesey’ lhama va’lhoc payhoo lengco pangco’.
Poy’tooma’alhta apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Poy’tooma’alhta acvesey’ angcooc lhama amyep taap Soomcom’-Yelpa’ nenga’tooc Salla’-Amyep. Lengco eeca quelhvooc amyep apac hay’.
Poy’yecpa apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Poy’yecpa acvesey’ lhama pcaoclha’ enlhet nanoo’ nekha Mariscal payhoo nelhqueyha ayenyem’a aleeyvomaclha lhnec naat yecpa almopoy’.
poj adjectivo-ngyaalheng’. fuerte. Poj eyla lhque’ epyempehec. Mooc nengeltemeem taej eyla pyempehec. Poooj ayempehec tracta cyevey’, nooya’ac atquetsec. Paac lhaac atnessentac cooneng haavoc nenga’yenma meemong, pojjj acvesey’ co’ eyempehec.
pokhap a’soc acvesey’ (quen.). Pokhap aptomha lhama seppo nengyaamoo pyengmenec. Eeca’ hengvohoc angyenec apyengmenec angvetec. Caymaalhqueec anghaanec ayeenmoo alhto’oo’ acvaeclhoo alhta’a. Yetneec maata’a moyanma as pokhap ayenyem’a apelhquepcoc. Pooc apangcoo eeca seppo pyengmenec acnoo nac ye’yengmenec nahan seppo pquelya’yeem.
poohohoy a’soc acvesey’ (quen.). Poohohoy aptomha lhama a’soc-navhac atqueetsec maalha peehe nahan pooma. Poohohoy eeca’ actomha aptaalhamaavo’ maalha lhoop’actec. Paej ne’ elhte ngcata’melooc antooc poohohoy, nataamen catyepehec ne’ elhta nenganma. Mengyacsehec eyeesam’ apcaatec hengvetac as poohohoy.
Poohohoy-Amyep apcaoclha’ acvesey’ (quel.). Poohohoy-Amyep acvesey’ lhama amyep acyetna congne Ya’alve-Saanga payhoo Lhepelhpaa’alh.
poolheng-yaamet a’soc acvesey’ (quel.). Poolheng-yaamet actomha lhama yaamet moo seppo ayemha nalhma’. As yaamet nac hay’ actomha nengmaycam’ senga’ha nlho nengya’anma nahan nengyeclhama.
pooma a’soc acvesey’ (quen.). Pooma aptomha a’soc-navhac apqueleeyva nalhma’ nahan pehen apvohooc. Aptomquec naat enlhet nanooc as pooma. Saaas angelaanohoc as pooma, yelhvaseem apyespoc nahan akhaana’teem apvocmo’. Apna’aymacoc eeca’ actomha peehe, poohohoy nahan setaaha’. Yetneec apvesey’ pooma pangcooc yatca’ay’ nahan vaavo’oy’.
pooma-pascoc a’soc acvesey’ (quel.). Catyephoc pooma-pascoc nataan acmaamay’. Mengyacsehec etooc pooma as ascoc nac hay’ nahan peyem. Pooma-pascoc altomha atqueetsec nahan alempaycam’o aamay ’va’lhoc. Hengelya’acsoho lhma pooma-pascoc aamay ava’lhoc naysecsa nenlhengquescama secleeta ayenyem’a caypetcohoc maata’a nentalhnama nahan catlhohoc enga’tec.
poopen’ a’soc acvesey’ (quen.). Poopen’ aptomha lhama naata apnoo nac seenhec, eeca’ apqueleeyva nalhma’. Poopen’ aptomha apyevey’ nahan apvanquec engyempa’. Apvanquec emovham’ poopen’ payhoo nalhma’.
pooyet a’soc acvesey’ (quen.). Pooyet apvesey’ yengmen-ascoc. Apquelan’aac maata’ aplhangcoc congne yelpa’ nekha yengmen. So nyekhe’ apquetquetsec as pooyet, vas eeca’ apmovheeycam’. Aphalhnaamquec naat enlhet apa’ayvoom pooyet, nataamen apvetangvocmo acyetnamaclha yengmen. Apna’aymacoc eeca’ alvesey’ semye’, napnecteng, phaaneng, paha’ nahan penec.