Category Archives: Marandu

Ko pyharevépe ojejapókuri peteĩ ñemongetajere hérava “Guarani Ñe’ẽ jehecha Tetã Remimoĩmbyháre”, kóva oikókuri Asociación de Funcionarios y Empleados del Ministerio De Educación y Ciencias (AFEMEC) rógape. Ko aty ombosako’íkuri Viceministerio de Educación Básica, omyakãva karai David Velázquez Seiferheld.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) rérape oĩkuri isãmbyhyhára karai Javier Viveros ha kuñakarai Celia Godoy, Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãharapavẽ.

Ko ñemongetajere oñembosako’i oñeñe’ẽ ha oñehesa’ỹijo hag̃ua mba’e tembiapópa oñembohape ha oñemboguatáta guarani ñe’ẽ ojehecha ha imbarete hag̃ua tetã remimoĩmbyháre.

Honorable Cámara de Diputados de la Nación, oguenohẽ kuatia P^py 502, ohechakuaahápe arandupy ha tekombo’e mombareterãramo “Guarani Ñe’ẽ Ára” ojegueromandu’áva 25 jasypoapy jave. Ko árape ojegueromandu’a guarani ñe’ẽ ojegueroike ha ojehechakuaahague tetã ñe’ẽramo Léi Guasu 1967 ryepýpe, upéicha rupi upe guive oñemomba’eguasúma ñe’ẽháicha.

Ko ára ñemomorã rupive oñemomba’eguasuse guarani ñe’ẽme ha’érupi Paraguái ñe’ẽ tee peteĩva ha upekuévo toñemokyre’ỹ ijeporu ha iñembo’e taha’e arandupy  ha tekombo’e ryepýpe. Guaraníme oñemombaretévo oñemombarete avei ñande rekotee ha ñamboyvateve avei ñane retã mba’erekopy arandupy rehegua.

Ko kuatia osẽva omboheraguapy karai Raúl Luis Latorre Martínez, Cámara de Diputados mburuvicha guasu.

Umi tembiapo oñemboguatáva ojejúvo oñeipytyvõ hag̃ua tavaokuéra ikatu hag̃uáicha omopyenda ñepyrũ hemimoĩmby ryepýpe Unidad de Asuntos Lingüísticos (UAL), PÑS mba’apoharakuéra og̃uahẽkuri General Higinio Morínigo tavaópe, opytáva Caazapápe. Ko tembiapo oñemboguata umi tembiapoita ohekáva oñemombareteve hag̃ua ñane retã ñe’ẽkõi ryepýpe, avei la Léi 6530/20, lengua de señas rehegua ha decreto reglamentario hesegua ñemyasãirã. Upéichante avei, ko tembiapo omoirũ tetã rekuái rembiapotee Tekoaty Ñangarekorã rehehápe.

Ko tavao mburuvicha, karai José Cuevas omog̃uahẽ hembiaporendápe PÑS mba’apoharakuérape, umíva apytépe oĩkuri Esmilse Ramírez, Lengua de Señas Moakãhapavẽme omba’apóva, avei Walter Gómez ha Karin Mendoza ko’ãva katu Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽmegua. Avei oñemongeta hikuái mba’eichaitépa oñopytyvõkuaa mokõive temimoĩmby ko tavao rembiapo imbareteve hag̃ua ha PÑS-pa mba’e oikuave’ẽ oykeko ha oipytyvõ hag̃ua ichupekuéra.

Oñeg̃uahẽkuri Supervisión de Apoyo Técnico Pedagógico 0604 rógape, opytáva General Higinio Morínigo távape ojehekombo’e ha oñembohape hag̃ua ichupekuéra ñe’ẽnguéra jeporúpe. Mba’apohára Esmilse Ramírez, Lengua de Señas Moakãhapavẽmegua, avei Walter Gómez ha Karin Mendoza oĩva Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽme oñe’ẽkuri Léi 4251/10 Ñe’ẽnguéra rehegua, Léi 6530/20 Lengua de Señas rehegua ha Decreto Reglamentario 9274/23 rehe, oñemombarete ha oñeñangareko hag̃ua ñane retã ñe’ẽita rehe.

Ko tembiapo oñemboguata umi tembiapoita ohekáva oñemombareteve hag̃ua ñane retã ñe’ẽkõi ryepýpe, avei la Léi 6530/20, lengua de señas rehegua ha decreto reglamentario hesegua ñemyasãirã. Upéichante avei, ko tembiapo omoirũ tetã rekuái rembiapotee Tekoaty Ñangarekorã rehehápe.

Mba’apoharakuéra Biera Cubilla ha Abelardo Ayala, Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãhapavẽmegua, Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha ryepýpegua og̃uahẽkuri Pedro Juan Caballero távape ohapereka ha ohesa’ỹijo hag̃ua paisaje lingüístico ojehecháva upe távape. Kóichagua tembiapo ojejapo avei Ciudad del Este ha Saltos del Guairá távape, ko’ã mokõi távagui ojeguerekóma ta’ãnga.

Ko jehapereka rupive ojehechakuaa ha oñehesa’ỹijóta umi ñe’ẽ ojehechavéva terarechaukahápe ha maranduasãi ñemurãvape, ko’ýte umi ñemuharegua.

Ko tembiapo paisaje lingüístico rehegua oñemboguatáva ohóvo ñane retã rembe’ýpe, Brasil ndive ojejuhuhápe ojejapo ojehechakuaágui upépe ojoajuha heta ñe’ẽ ha arandupy.

Umi marandu ojehupytýva ko tembikuaareka rire oipytyvõta ojehape’apo hag̃ua ñe’ẽnguéra jeporu ojekupytývo umi léi ñane retãmegua rehe ha avei ñande retãrayhu ñe’ẽ ha arandupy rehegua rehe.

Umi tembiapo oñemboguatáva ojejúvo oñeipytyvõ hag̃ua tavaokuéra ikatu hag̃uáicha omopyenda ñepyrũ hemimoĩmby ryepýpe Unidad de Asuntos Lingüísticos (UAL), PÑS mba’apoharakuéra og̃uahẽkuri San Juan Nepomuceno tavaópe.

Ko tembiapo oñemboguata umi tembiapoita ohekáva oñemombareteve hag̃ua ñane retã ñe’ẽkõi ryepýpe, avei la Léi 6530/20, lengua de señas rehegua ha decreto reglamentario hesegua ñemyasãirã. Upéichante avei, ko tembiapo omoirũ tetã rekuái rembiapotee Tekoaty Ñangarekorã rehehápe.

Karai Oscar Derlis Molinas, tavao mburuvicha omog̃uahẽ hembiapo rendápe Esmilse Ramírez, Lengua de Señas Moakãhapavẽmegua, avei Walter Gómez ha Karin Mendoza-pe omba’apóva Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽme.

Upe ñembyaty aja oñemomarandu ha ojeikuaauka umi léi ha mbojojahakuéra oĩmava ñe’ẽnguéra ñepytyvõrã. Upéichante avei, oñemog̃uahẽ mba’éichapa oñopytyvõkuaa mokõive temimoĩmby oñemombareteve hag̃ua tavao rembiapo ñe’ẽnguéra rehehápe.

Tavao mburuvicha he’i oñemba’apotaha umi supervisión tendagua ndive oñembyaty ha ojeikuaa hagua umi tekotevẽmby ha uperire oñembohape hag̃ua tembiapo PÑS ndive.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, karai Javier Viveros omog̃uahẽ peteĩ silla de rueda kuñakarai Azucena Portillo-pe, ha’éva peteĩva umi mbohapy kuñakaraígui, oikuaa ha ombohasáva guana ñe’ẽ.

Ko apyka oipytyvõta ichupe oho hag̃ua Centro Lingüístico ha Cultural-pe, Comunidad Río Apa guaná aty rehegua, opytáva táva San Lázaro, Concepción ryepýpe. Upépe ha’e oipytyvõ mbaretéta omombarete hag̃ua iñe’ẽ ypy, ko’ag̃aite oguepotáma ohóvo. Paraguái retã Niko oguereko 19 ypykuéra ñe’ẽ, ko’ãva apytégui 6 ha’ehína umi ñe’ẽ oguepotámava, umívagui katu upe guana ñe’ẽ ha’e upe ikatúva oguete noñemba’apóiramo hesehápe.

Ko apyka ojehupyty ñoñe’ẽme’ẽ ñopytyvõrã omboheraguapyva’ekue Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) ha Secretaría Nacional por los Derechos Humanos de las Personas con Discapacidad (SENADIS) ndive ryepýpe.

Oñemog̃uahẽ jave ko apyka, kuñakarai Portillo oaguyjeme’ẽ SENADIS sãmbyhyhára, Dra. Yody Ledesma-pe ha upéichante avei PÑS sãmbyhyhárape.

Peteĩ mitãrusu’aty Tarumandymi atygua, oĩva Luque táva, Central tavusupegua ohókuri Ypetĩ Nara’i aty rendápe,  Abai táva, opytáva Caazapá tavusúpe, ojeroike hag̃ua tembiasa ñe’ẽ ha arandupýpe. Ko’ã mitãrusu ohasa aremíta ko tekoha pyahúpe ko’ápe oikove mbaretégui ñe’ẽ “Ayvu tee” ha umi Mbya Guarani jepokuaa ha arandupy.

Ko tembiapo oñemongu’e porãve hag̃ua, líder Benito Gauto, Tarumandymi atygua ojerure Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhápe ñepytyvõ oheka hag̃ua chupekuéra kochõ oikotevẽva umi mitãrusu oñembokatupyrýtava Caazapá-pe. Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemyasãi Moakãhapavẽ PÑS pegua omog̃uahẽ chupekuéra umi kochõ ha frasáda Secretaría de Emergencia Nacional (SEN) ome’ẽva’ekue PÑS-pe Ñoñe’ẽme’ẽ Ñopytyvõrã omboheraguapyva’ekue oñondive ryepýpe.

Ko tembiapojoaju PÑS ha SEN ndivegua oñemombaretese Mbya Guarani ñe’ẽ ha arandupy peteĩ tekove’aty ojehe’áva tavaygua jepokuaa rehe ha upévare oikotevẽvéva tembiapoita omopyenda mbaretevétava hekotee, iñe’ẽ ha ypykuéra  jepokuaa ha jeroviapy.

Filadelfia távape oñembyatýkuri Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha rérape isãmbyhyhára karai Javier Viveros ha Matias Medina, Ypykuéra Ñe’ẽ Ñemyasãi ha Jekuaauka Mbohapehára, umi tapicha katupyry ñe’ẽmegua ndive, Amadeus Benz ha Celeste Escobar oñemongeta hag̃ua mba’éichapa oku’e oúvo umi pueblo Qom rembiasa ñe’ẽasa.

Ko ñe’ẽasa ojapo oúvo peteĩ aty oĩhápe Qom ñe’ẽ puruhára, omyakãva karai Benz PÑS ñepytyvõme.

Ko tembiapo oñemboguata ojejúvo PÑS rembiapoita ohekáva ko’ã ypykuéra ñe’ẽ toñemyasãi, toñeñongatu ha toñemombaretejey, Decenio Internacional de Lenguas Indígenas (DILI) ha PÑS rembipota ryepýpe.