Paraguay, 28 jasyrundy 2025- Mbo’ehára rembiapo jehechakuaa, ñemomba’eguasu ha ñemomorarã tekojoparaeta ryepýpe, Departamento de Formación Docente, Facultad de Ciencias Exactas y Naturales (FACEN)-pegua Universidad Nacional de Asunción (UNA) poguýpe oĩva, omoakãva MSc. Carlos Daniel González, ombosako’íkuri ñemongeta hérava “Ñe’ẽjoparaeta Paraguáipe”, ko’ýte oñeñe’ẽ hag̃ua umi ypykuéra aty ñe’ẽnguéra rehe.

Ko aty, oikova’ekue FACEN rógape, oĩkuri kuñakarai Carmen Rossana Bogado, Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemyasãi Moakãharapavẽ, omombe’úva hembiasa umi ypykuéra rekohápe, upéichante avei umi tembiapo omyakã ha momboguatáva guive PÑS rupive oñeñangareko ha oñemombaretejey hag̃ua ko’ã ypykuéra ñe’ẽ.

Ko ñemongeta apytépe, ojehechauka avei umi tembikuaareka omotenondéva FACEN mbo’eharakuéra, ohesa’ỹijóva matemática ñembo’e ypykuérape g̃uarã, upéichante avei oñemog̃uahẽ temimbo’ekuéra rembiasa omba’apo rire umi aty oikotevẽvéva ndive ha oñemboyke’ỹme avavépe.

Ko ñemongeta oikova’ekue oñemboguatákuri Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemyasãi Moakãhapavẽ rembiapotee ryepýpe, omba’apo kyre’ỹva oúvo ypykuéra ñe’ẽ oñeñangareko ha oñemyasãi hag̃ua, upéichante avei oñembojekupytýva Decenio Internacional de las Lenguas Indígenas (DILI), UNESCO omoañetéva, jehupytyrãnguéra rehe.

Temimbo’e ha mbo’eharakuéra jeike ko’ãichagua tembiapópe ohechauka mbo’ehaovusu rembiapo ojepytasoha tekombo’e oporogueroikéva ha tekojopareta

rehehápe, kóicha avei ohechakuaa ha omomba’eguasúvo Paraguáipe iñe’ẽta ha iñarandupyeta rupi.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha(PÑS) ha Sociedad Internacional Misionera (SIM-GGG) omboheraguapy Ñoñe’ẽme’ẽ ojokupyty ha omba’apapo joaju hag̃ua oñondive opaichagua apopyrã ñe’ẽ ha arandupy rehegua, ko’ýte umi omokyre’ỹtava oñemyasãi hag̃ua ñe’ẽkõi ha umi ypykuéra ñe’ẽ Paraguaigua oñemombareteve hag̃ua.

Ko ñoñe’ẽme’ẽ ñemboheraguapy oikókuri Paraguay távape, upépe oĩkuri del Mgtr. Javier Viveros, Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára ha karai Javier Bohórquez Sánchez, SIM-GGG moakãhára. Mokõive temimoĩmbygua ojokupyty omboguatava’erãha oñondive tembiapojoaju ogñeg̃uahẽ hag̃ua okaháre, upérupi oĩgueteri tapicha oiporúva guarani añónte ha’erupi iñe’ẽ ypy.

SIM-GGG heta apopyrãma omboguata oúvo taha’e yvyramba’apo, tesãirã, mymbarekokuaa, tembiporupyahu rehegua ha ogueroikévo avei mbo’epy ñandejára ñe’ẽ rehegua guarani ñe’ẽme oñemboyke’ỹme umi aty térã tekoha rekotee. Ko’ã tembiapópe ojeiporu mba’eporurã ñehendurãva (MP3) oguerekóva grabación guarani ñe’ẽme Grupo de Grabaciones en Guarani (GGG) ombosako’iva’ekue.

Ambueháguio, PÑS – tetã remimoĩmby oñemoheñoiva’ekue Léi 4251/10 rupive ha hembipota ryepýpe oisãmbyhyva’erã tembiapoita ojehape’apo, ojehapereka ha oñeñangarekohag̃ua Paraguái ñe’ẽnguéra rehe ha omba’apova’erã avei oñemombarete hag̃ua Paraguái ñe’ẽ tee mokõivéva ha opaichagua ñe’ẽ.

Umi tembiaporape aponde’a oñemboguapýva ñoñe’ẽme’ẽme  ryepýpe oĩ:

Mba’eporurã ñehendurãva guarani ha castellano ñe’ẽme apo ha ñemyasãi, oñembosako’iva ojeiporu hag̃ua tekombo’e, arandupy, mba’e’apoporãmby ha ambue mba’ekuaapy ryepýpe.

Apopyrã ñehendurãva guerojera ha upéi toñemog̃uahẽ opárupi umi maranduasãi rupive.

Mba’apohára  peteĩteĩ temimoĩmbygua ñembyaty omba’apótava umi apopyrã ñe’ẽ rehegua oñemoañete ha oñemboguata hag̃ua.

Tembiapojoaju oñembosako’i  ha oñemboguata hag̃ua aponde’a ha apopyrãnguéra oipytyvõ mbaretétava  ypykuéra aty ñane retãmeguápe.

Mokõive temimoĩmby ojokupyty omonguévo oñondive apopyrã oipytyvõtava guarani  ha castellano ñe’ẽ ojeporumeme hag̃ua ayvu ha jehaípe, oñemomba’eguasúvo tekojoparaeta ha ojegueroikévo opavavépe, ojehechakuaávo avei tuichamba’eha ñe’ẽita, arandupy mba’erekopyetaháicha.

Ko ñoñe’ẽme’ẽ ñemboheraguapy niko omoñepyrũ tetã rembiaporãite oporogueroikéva ha omba’apóva avei Paraguái ñe’ẽita rehehápe, ko’ýte okaháre, umírupi sa’ive og̃uahẽgui tembiporu iñe’ẽng̃uéra teépe ha upéva tekotevẽ rupi oguereko hikuái hekoha ha hekovekuéra oñakãrapu’ãve hag̃ua.

PÑS omomba’eguasu umi omotenondéva castellano ñe’ẽ Paraguáipe.

Castellano Ára rehegua, Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) ombosako’i “Ñemomba’eguasu ha Jehechakuaa umi omba’apóva Castellano rehe Paraguáipe” Tetã Ñoa’ãngatu Sãmbyhyhápe Amandaje Kotýpe (Eusebio Ayala Km 4 ½, Asunción).

Ko tembiapo rupive, ojehechauka ha oñemomba’e umi tapicha ha temimoĩmby rembiapo, omba’apóva castellano ñemoherakuã rehe Paraguái reko’atýpe, oñemomba’évo avei tetã ñe’ẽ tee ha hembiasa, arandupy ha reko tee ñemyasãi.

 Péicha, oñemomba’eguasu 12 yvypóra katupyrýpe omba’apóva castellano ñe’ẽ rehehápe:

1. Osvaldo González Real
   2. María Eugenia Garay
   3. Victorio Villalba Suárez
   4. Víctor Casartelli
   5. Alfredo Boccia Paz
   6. José Antonio Alonso Navarro
   7. Rodrigo Colmán Llano
   8. Limpia Concepción Esteche
   9. Stella Josefina Godoy
   10. Gustavo Torres Grossling
   11. Graciela Agüero Meza
   12. Gustavo Laterza Rivarola

Tembiapo ojesarekókuri Léi Nº 4251/2010 “Ñe’ẽnguéra rehegua” rehe, oñemoĩhápe akytã 3º-pe guaraní ha castellano ha’eha Tetã ñe’ẽ tee, ojeipuru ha ojehecharamóva Mbohapyve Tetã Pokatuendápe ha opaite temimoĩmby tetãmba’évape. Upéicha avei, akytã 34º-pe he’i Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha ha’eha tembiapo ñangarekohára ha omoakãva Léi he’íva.

Iporã ñanemandu’a Organización de las Naciones Unidas (ONU) omoneĩhague ára 23 jasyrundy guive oñemomorã hag̃ua Castellano Ára, omomba’évo Miguel de Cervantes Saavedra omanoha ára, karai herakuãitéva ñe’ẽporãhaipyre yvóra tuichakue javeve ryepýpe. Ko ñemomorã niko ojejapo omoherakuã hag̃ua castellano jeporu tuicha mba’eha, ñe’ẽ ojeporuvéva yvóra tuichakue javeve, ha avei ñe’ẽ imbaretevéva yvy ape ári.

Tembiapo rupive, Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) ohechaukajey oñe’ẽme’ẽvo oñemoherakuã, oñemombarete ha ojehechaukávo Paraguái ñe’ẽita, ojehechakuaávo tetã arandu ha iñe’ẽkuaaty.

Ko arakõime, 7 jasyrundy jav,e Instituto Profesional de Artes ha Ciencias de la Comunicación (IPAC) rógape ojeikuaauka ñepyrũ Proyecto de Acceso al Audiovisual para Comunidades Indígenas (PAACI), ko tembiapo omyakã Instituto Nacional del Audiovisual Paraguayo (INAP) ha oykeko mbarete ichupe Fondo Nacional de la Cultura y las Artes (FONDEC), Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS), Instituto Paraguayo del Artesanía (IPA) ha IPAC.

Ko apopyrã omoñepyrũ tembiapo porãite oñembokatupyryhápe 15 mitãrusu ypykuéra atýpegua, oĩ Angaité, Manjui ha Nivaclé  Aty Chaco paraguayo-pegua, ko’ãva oñembokatupyrýta audiovisual apopy ha ñemyasãirãme, ko ñembokatupyry 212 ipukúta aravo. Ko’ápe oñembo’éta atyguasu rupive oñembo’etahápe mba’éichapa oñeñongatu opaite mba’e arandupyregua, mba’éichapa oiporúva’erã tembiporu ipyahuvéva oúvo ha mba’éichapa oñemombe’uva’erã umi mba’e ojehecha ha oikóva, ko’ãva he’ise oñeñongatuva’erãha jepokuaa, ñe’ẽ ha ypykuéra rembiasakue ha’ekuéravoi omombe’úva.

Ko atýpe oĩkuri Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, karai Javier Viveros; INAP  moakãhára Christian Gayoso; FONDEC moakãhára Rodney Zorrilla; IPAC moakãhára, Guillermo Iturrieta ha IPA ha PÑS mburuvichakuéra, omog̃uahẽva’ekue kits tekombo’erã umi beca orekóvape ha oĩ kuri avei Patrimonio Cultural Inmaterial del IPA moakãhára, Zulma Inés Masi Godoy.

Oñemog̃uahẽ aja temimbo’ekuérape, Iturrieta he’i ha omomba’eguasu “ ko jehekombo’e opityvõta ichupekuéra hekotee oñemyasãi hag̃ua cine-rupi”. Upéichante avei karai Zorrilla, he’i chupekuéra “toñangarekóke ko mbo’epy rehe ome’ẽtare ichupekuéra tembiporu oipytyvõtava chupekuéra”, ha katu Viveros he’i “ audiovisual rupive hekove resãi ha hekove katuíta hembiasakuéra”

Ipahápe, INAP moakãhára omog̃uahẽ avei hemimo’ã: “Ko ñembokatupy oipytyvõ mbaretétaha chupekuéra omoañete hag̃ua ikerayvoty tee, ha opavavépe ojopy omohu’ã hag̃ua ha upéicha tenonde gotyove tahetave oñemoaranduséva ha hetave ypykuéra oñemoarandúmava.

Paraguái pokatuenda guive, roguerohory ko tembiapo ha roimehaguére avei hyepýpe, oipytyvõta rupi oñeñongatu ypykuéra jepokuaa, oñemombaretévo ypykuéra reko oikovéva ko’ág̃a meve ha upekuévo avei omokyre’ỹva oike hag̃ua audiovisual ryepýpe.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS), hembiapo oĩháicha Léi 4251/10 Ñe’ẽnguéra rehegua ha Léi 6530/20 “Omoneĩva Lengua de Señas Paraguaya”, oñombyatýkuri tembiapo joajúpe Fulgencio Yegros Tavao Mburuvichakuéra ndive.

Ko tembiapo omoakãkuri Diego Duarte, Ñe’ẽnguéra Rekoguatarã Mbohapeha Moakãhara PÑS-pegua, Luiz Fernandes, Lengua de Señas Moakahapavẽ aporekokuaahára ha ñe’ẽñeikũmbyhára, Karin Mendoza,  Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽ aporekokuaahára; ha Rossana Ayala, Tavao Mburuvicha Pytyvõhára ndive, ikatuhag̃uáicha oñemoñe’ẽkõi temimoĩmby kuatia ha terarechaukaha (guarani ha castellano-pe), upéicha avei oñemoañetévo marandu jeikuaauka Lengua de Señas Paraguaya (LSPy) rupive, umi iñe’ẽ’ambuéva ha guaraníme oñe’ẽvape g̃uarã. Ko tembiapo rupive ojeroikese marandu opaichaguápe g̃uarã opaite temimoĩmbýpe. Upéicha avei, oñemohenda hag̃ua Ñe’ẽnguéra Ñangareko Rendavore (ÑÑR), he’iháicha Tembiapoukapypavẽ Ppy. 6797/17, oñembohenda ha oñemotenonde hag̃ua hekopete ñe’ẽnguéra ñangareko ñane retã remimoĩmby ryepýpe.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS), hembiapo oĩháicha Léi 4251/10 Ñe’ẽnguéra rehegua ha Léi 6530/20 “Omoneĩva Lengua de Señas Paraguaya”, oñombyatýkuri tembiapo joajúpe Tetãvore Róga Mburuvichakuéra ndive.

Ko tembiapo omoakãkuri Diego Duarte, Ñe’ẽnguéra Rekoguatarã Mbohapeha Moakãhara PÑS-pegua, Luiz Fernandes, Lengua de Señas Moakahapavẽ aporekokuaahára ha ñe’ẽñeikũmbyhára, Karin Mendoza,  Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽ aporekokuaahára; ha Javier Ortíz Fariña, Tekombo’e Pytyvõhára Tetãvore Rogapegua, ikatuhag̃uáicha oñemoñe’ẽkõi temimoĩmby kuatia ha terarechaukaha (guarani ha castellano-pe), upéicha avei oñemoañetévo marandu jeikuaauka Lengua de Señas Paraguaya (LSPy) rupive, umi iñe’ẽ’ambuéva ha guaraníme oñe’ẽvape g̃uarã. Ko tembiapo rupive ojeroikese marandu opaichaguápe g̃uarã opaite temimoĩmbýpe. Upéicha avei, oñemohenda hag̃ua Ñe’ẽnguéra Ñangareko Rendavore (ÑÑR), he’iháicha Tembiapoukapypavẽ Ppy. 6797/17, oñembohenda ha oñemotenonde hag̃ua hekopete ñe’ẽnguéra ñangareko ñane retã remimoĩmby ryepýpe.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS), hembiapo oĩháicha Léi 4251/10 Ñe’ẽnguéra rehegua ha Léi 6530/20 “Omoneĩva Lengua de Señas Paraguaya”, oñombyatýkuri tembiapo joajúpe Caazapá Tavao Mburuvicha ndive.

Ko tembiapo omoakãkuri Diego Duarte, Ñe’ẽnguéra Rekoguatarã Mbohapeha Moakãhara PÑS-pegua, Luiz Fernandes, Lengua de Señas Moakahapavẽ aporekokuaahára ha ñe’ẽñeikũmbyhára, Karin Mendoza,  Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽ aporekokuaahára ha Amado Díaz Verón, Caazapá Tavao Mburuvicha, ikatuhag̃uáicha oñemoñe’ẽkõi temimoĩmby kuatia ha terarechaukaha (guarani ha castellano-pe), upéicha avei oñemoañetévo marandu jeikuaauka Lengua de Señas Paraguaya (LSPy) rupive, umi iñe’ẽ’ambuéva ha guaraníme oñe’ẽvape g̃uarã. Ko tembiapo rupive ojeroikese marandu opaichaguápe g̃uarã opaite temimoĩmbýpe. Upéicha avei, oñemohenda hag̃ua Ñe’ẽnguéra Ñangareko Rendavore (ÑÑR), he’iháicha Tembiapoukapypavẽ Ppy. 6797/17, oñembohenda ha oñemotenonde hag̃ua hekopete ñe’ẽnguéra ñangareko ñane retã remimoĩmby ryepýpe.

Léi 4251/10 ñe’ẽnguéra rehegua ha Léi 6530/20, “Lengua de Señas Paraguaya rehegua” ñemyasãi ha jeikuaaukarã ryepýpe Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha ha Facultad de Humanidades, Tetã Mbo’ehaovusu Concepción-gua omboheraguapy ñoñe’ẽme’ẽ ha upekuévo avei karai Javier Viveros, PÑS sãmbyhyhára oĩkuri ñe’ẽmyasãiháramo ha oñe’ẽ «Panorama del cuento paraguayo contemporáneo en ambas lenguas oficiales» rehe, ko’ã tembiapo oikókuri UNC Rectorado rógape, Concepción távape.

Iporã jaikuaauka avei ko’ã atyhápe oĩhague Dr. Clarito Rojas, Tetã Mbo’ehaovusu Concepción-gua motenondehára ha Dra. María Concepción Araujo de Benítez, Facultad de Humanidades sãmbyhyhára. Upéichante avei, oĩ ko’ã atyhápe Consejo Superior Institucional ha ambue tapicha omba’apóva ko mba’ehaovusúpe.

Ipahaitépe, iporã ojeikuaa avei oĩhague kuñakarai Celia Godoy, Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãharapavẽ ha karai Luiz Fernández Lengua de señas ñe’ẽrechaukahára,  mokõivéva omoirũ PÑS sãmbyhyhárape.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) og̃uahẽ ko arapokõindýpe Cordillera tavusúpe, upépe oho mbohapy távape omba’apovévo apopyrã guasuetépe hérava “Guarani ñe’ẽ ñeñongatu oñehendúvo umi tapicha 60 ary orekóva guive rembiasakue”. Ko apopyrã guasu ñepyrũrã ogueroikéta 21 táva, 7 tavusúpegua opytáva Región Oriental-pe, ombyatývo amo 60 tapicha rupi omombe’úva hembiasa iñe’ẽme.

Ko tembiapo omyakã Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãhapavẽ, PÑS ryepýpegua ha hendive omoheñoise ñe’ẽryru guasu guaraní ñe’ẽ ayvu rupive, upépe oikéta tapichakuéra rembiasakue kokuépe,  ymave ha ko’ág̃agua, aranduka’aty, jepokuaa, jeroviapy, tekoyma, ñemitĩmby, tembi’ureko ha ambueve mba’e.

Guarani ñe’ẽ ayvu ñeñongatu, umi tapicha ha kuñakarai 60 ary oguerekóva guive rembiasakuégui, iñe’ẽ’ypy guaraníva ha ko¿ýte umi guaraní añónte oiporúva ojeiporukuaa heta mba’erã, ojeiporúta  ñe’ẽ ñembokuatia, ñehesa’ỹijo, jehapereka, ñemohenda ha ambue mba’erã tekotevẽhápe guive.

PÑS mba’apoharakuéra ohova’ekue Cordillera-pe apytépe oĩkuri karai Arnaldo Casco Villalba, Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãharapavẽ; Biera Cubilla ha Christian Ojeda, mbohapehára ko moakãhapavẽmegua ha mba’yrumýi mboguatahára karai Rafael Aguilera. Ko tavusúpe ojeiporavo Atyrá, Altos ha Loma Grande táva ojejapo hag̃ua ko tembiapo.

Umi tavusu ojeiporaraẽva apytépe oĩ Guairá, Caaguazú, Caazapá, Paraguarí, Misiones, San Pedro ha Cordillera. Peteĩteĩ tavusúpe ojeiporavo mbohapy táva, umívape oñemba’eporandu amo 60 tapicha rupi.