![Logo de la [Institución Pública]](https://spl.gov.py/wp-content/uploads/2024/01/cropped-SPL-PNS-1.png)
Paraguái ñe’ẽita
Ypykuéra ñe'ẽ
Ñe'ẽ'aty
Guaraní
Ojeikuaa avei chupekuéra Guayaki– ramo, katu ko ñe’ẽ ndojekupytýi hekotee rehe ha upévare ha’ekuéra ndohechaporãi, kóva he’ise «anguja ka’aguy».
Aché retakue: 1884.
Ñe’ẽ Oiporúva: Aché.
Ñe’ẽ’aty: Guarani.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytekuéra 90,23 % oiporu iñe’ẽ tee.
Oiko hikuái Canindeyú, Caazapá, Caaguazú ha Alto Paraná tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: guarani oñeñe’ẽve, castellano sa’ive oñeñe’ẽ.
Metreaux (1948, 71) ombohéra chupekuéra Chiripá, hákatu Súsnik (1961, 1773) ohenói chupekuéra Chiripá – Guaraníes Ava-Katuete, kuimba’ekuéra añeteguáva.
Ava Guarani retakue: 17921.
Ñe’ẽ Oiporúva: Ava.
Ñe’ẽ’aty: Guarani.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 5,84 % oiporu iñe’ẽ tee.
Oiko hikuái Canindeyú, Alto Paraná, Caaguazú, San Pedro, Paraguay ha Amambay tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: guarani oñeñe’ẽve, castellano sa’ive oñeñe’ẽ.
Mbya Guarani retakue: 20546.
Ñe’ẽ Oiporúva: Mbya.
Ñe’ẽ’aty: Guarani.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 38,69 % oiporu iñe’ẽ tee.
Oiko hikuái Concepción, San Pedro, Guairá, Caaguazú, Itapúa, Alto Paraná ha Canindeyú tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: guarani oñeñe’ẽve, castellano sa’ive oñeñe’ẽ.
Ñandéva tetãygua Aty oike Guarani ñe’ẽ’aty ryepýpe, ha’ekuéra oiko Boquerón tavusu-Chaco Paraguayo-pe. Umi Ñandéva ohasa ha oikove avei tetã ambue rupi. Ojejuhu avei hikuái Bolivia ha Argentina retãme, upépe heratee Tapieté – Paraguáipe, ko’ág̃aramo g̃uarã pe ñe’ẽ Tapiete umi guarani Ñandéva ndohayhúi. Iñe’ẽ ypy ha’ehína guarani, ambueichagua guarani.
Guarani Ñandéva retakue: 2470.
Ñe’ẽ Oiporúva: Guarani Ñandéva.
Ñe’ẽ’aty: Guarani.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 84,74% oiporu iñe’ẽ tee.
Oiko hikuái Boquerón tavusúpe. Umi Ñandéva oiko avei ambue tetãme. Ojejuhu avei hikuái Bolivia ha Argentina retãme.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: guarani oñeñe’ẽve, castellano sa’ive oñeñe’ẽ.
Guaraní Occidental retakue: 3587.
Ñe’ẽ Oiporúva: Guarani.
Ñe’ẽ’aty: Guarani.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 19,96 % añónte oiporu iñe’ẽ tee.
Oiko hikuái Boquerón ha San Pedro tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: guarani oñeñe’ẽve, castellano sa’ive oñeñe’ẽ.
Ha’ekuéra oñembohéra Paĩ Tavyterã. Téra Paĩ ome’ẽ chupekuéra Tupã-Mba’epohára Ñane Ramõi, peteĩha kuimba’épe, oporandúramoguare ichupe Reikovépa Paĩ.
Paĩ Tavyterã retakue: 15494.
Ñe’ẽ Oiporúva: Guarani.
Ñe’ẽ’aty: Guarani.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 40,48 % oiporu iñe’ẽ tee.
Oiko hikuái Amambay, Canindeyú, Concepción ha San Pedro tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: guarani oñeñe’ẽve, castellano sa’ive oñeñe’ẽ.
Mataco-Mataguayo
Héra he’ise kuimba’e, yvypóra Chase-Sardi-pe g̃uarã. Katu héra imeña kuñáme g̃uarã ha’ehína Nivacchei térã Nivacche. Ojeikuaava’ekue ichupekuéra téra Chulupi ha Ashuhay rupive.
Nivaclé retakue: 14768.
Ñe’ẽ Oiporúva: Nivaclé.
Ñe’ẽ’aty: Mataco Mataguayo.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 99,40% oiporu iñe’ẽ tee.
Oiko hikuái Boquerón-pe ha michĩme ojejuhu avei Presidente Hayes tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: hetave ojeporu castellano, guarani sa’ive oñeñe’ẽ.
Susnik-pe g̃uarã pe ñe’ẽ MAKA he’ise «ñanemba’etévavoi». (Ojehaiva’ekue Zanardi ha Biedermann, 2006:99)-pe.
Maká retakue: 1888.
Ñe’ẽ Oiporúva: Maká.
Ñe’ẽ’aty: Mataco Mataguayo.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 97,25% oiporu iñe’ẽ tee.
Ha’ekuéra oiko Paraguay, Ciudad del Este, Encarnación ha Mariano Roque Alonso távape.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: hetave ojeporu castellano, guarani sa’ive oñeñe’ẽ.
Ojeikuaa avei chupekuéra Choroti térã Lumnanas-ramo. Etnografía ymaveguápe oñehenói chupekuéra «Montarases»-ramo, téra ojekupytýva ha’ekueraitevoi oñehenoiháicha «opavave ka’guyregua» rehe.
Manjui retakue: 582.
Ñe’ẽ Oiporúva: Manjui.
Ñe’ẽ’aty: Mataco Mataguayo.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 83,33% oiporu iñe’ẽ tee.
Oiko hikuái Boquerón tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: hetave ojeporu castellano, guarani sa’ive oñeñe’ẽ.
Zamuco
Oike hikuái Zamuco ñe’ẽ’atýpe ha ha’ekuéra oñembohéra Ayoreo «tapicha’aty hi’añetéva»-ramo.
Ko tetãygua aty iñambue ambue atýgui upe oñembyatyháicha jey aty’ípe, ko’ãva oñemoambuéva ojuehegui imeña rupive.
Ayoreo retakue: 2461.
Ñe’ẽ Oiporúva: Ayoreo.
Ñe’ẽ’aty: Zamuco.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 98,5% oiporu iñe’ẽ tee.
Jeipapa guasu ojejapova’ekue 2012-pe oguenohẽ ko’ã Ayoreo oikoha Boquerón ha Alto Paraguay tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: castellano oñeñe’ẽve, guarani sa’ive oñeñe’ẽ.
Ishir Ybytoso.Ymave oñehenói chupekuéra Chamacoco.
Ishir retakue: 1915.
Ñe’ẽ Oiporúva: Ybytoso.
Ñe’ẽ’aty: Zamuco.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 97,1% oiporu iñe’ẽ tee.
Oikove hikuái Alto Paraguay ha Central tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: castellano oñeñe’ẽve, guarani sa’ive oñeñe’ẽ.
Oiko hikuái Puerto María Elena–Pitiantuta-pe, Fuerte Olimpo távape.
Tomárãho retakue: 152.
Ñe’ẽ Oiporúva: Tomárãho.
Ñe’ẽ’aty: Zamuco.
Ñe’ẽ rekoresãi: 100% Tomárãho retãmegua oiporu iñe’ẽ tee.
Oikove hikuái Alto Paraguay tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: castellano oñeñe’ẽve, guarani sa’ive oñeñe’ẽ.
Lengua Maskoy
Eenthlit he’ise ogaygua, tapicha. Hetave oĩ oiporúva iñe’ẽ tee ha ko’ã ypykuéra aty ha’ehína umi hetavéva tavapýre.
Enlhet retakue: 8167.
Ñe’ẽ Oiporúva: Enlhet.
Ñe’ẽ’aty: Lengua Maskoy – Enlhet Enelhet
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 97,40% oiporu iñe’ẽ tee.
Oiko hikuái Presidente Hayes, Boquerón ha Alto Paraguay tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: guarani oñeñe’ẽve, castellano sa’ive oñeñe’ẽ.
Ha’ekuéra oñembohéra Exet, he’iséva kuimba’e, yvypóra. Omymbajuka ha omono’õ gueteri hi’upyrã, jepémo ko mba’e sa’ivéma ojehecha ko’ã arýpe ojeityeterei rupi yvyrakuéra hekoha teépe.
Enxet retakue: 7284.
Ñe’ẽ Oiporúva: Enxet.
Ñe’ẽ’aty: Lengua Maskoy – Enlet Enelhet.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 49,75% oiporu iñe’ẽ tee.
Oiko hikuái Presidente Hayes tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: guarani oñeñe’ẽve, castellano sa’ive oñeñe’ẽ.
Kóvape oike mbohapy atygua: Koahlok, Koietevees ha Konjanava, oñondivepa ojapóva peteĩ aty añónte. Ha’ekuéra oñembohéra Enlhit.
Angaite retakue: 5992.
Ñe’ẽ Oiporúva: Angaité.
Ñe’ẽ’aty: Lengua Maskoy – Enlhet Enelhet.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 9,69% añónte oiporu iñe’ẽ tee.
Ha’ekuéra oiko Presidente Hayes ha Alto Paraguay tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: guarani oñeñe’ẽve, castellano sa’ive oñeñe’ẽ.
Sanapana retakue: 2866.
Ñe’ẽ Oiporúva: Sanapaná payvoma.
Ñe’ẽ’aty: Lengua Maskoy – Enlhet Enelhet.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 42,95% oiporu iñe’ẽ tee.
Oiko hikuái Presidente Hayes ha Alto Paraguay tavusúpe.
Ojeikuaa ypyva’ekue Kashkiha-ramo, he’iháicha Métraux (1946;226).
Guana retakue: 393.
Ñe’ẽ Oiporúva: Guana.
Ñe’ẽ’aty: Lengua Maskoy – Enlhet Enelhet.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 1,01% añónte oiporu iñe’ẽ tee.
Oikove hikuái Concepción ha Alto Paraguay tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: guarani oñeñe’ẽve, castellano sa’ive oñeñe’ẽ.
Toba retakue: 2072.
Ñe’ẽ Oiporúva: Maskoy.
Ñe’ẽ’aty: Lengua Maskoy – Enlhet Enelhet.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 73,45% oiporu iñe’ẽ tee.
Ha’ekuéra oiko Presidente Hayes, Boquerón ha Alto Paraguay tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: guarani oñeñe’ẽve, castellano sa’ive oñeñe’ẽ.
Guaicurú
Ko’ãva añóntema hemby Guaicuru ñe’ẽ’aty apytépe, umi pámpido-patagónico-ygua, ha’ekuéra oñembohéra Qom-lyk he’iséva yvypóra.
Toba Qom retakue: 1939.
Ñe’ẽ Oiporúva: Qom.
Ñe’ẽ’aty: Guaicurú.
Ñe’ẽ rekoresãi: Ijapytepekuéra 80,87% oiporu iñe’ẽ tee.
Oiko hikuái Presidente Hayes ha San Pedro tavusúpe.
Ambue ñe’ẽ oiporúva: castellano oñeñe’ẽve, guarani sa’ive oñeñe’ẽ.
Maranduryru:
- DGEEC, Atlas de Comunidades de Pueblos Indígenas del Paraguay 2012, 2015.
- Zanardini, J.Los pueblos indígenas del Paraguay.